تاجیکستان

تاجیکستان یا جمهوری تاجیکستان (به خط تاجیکی: Ҷумҳурии Тоҷикистон) کشوری در آسیای میانه است. این کشور از جنوب با افغانستان، از باختر (غرب) با ازبکستان، از شمال با قرقیزستان، و از خاور (شرق) با چین همسایه است. تاجیکستان یک کشور محاط در خشکی است که در گذشته راه ابریشم از آن گذر می‌کرده است . پهناوری تاجیکستان ۱۴۳٬۱۰۰ کیلومتر مربع (۹۵ام) است. تاجیکستان کشوری کوهستانی و پربارش است و منابع آّب فراوانی دارد.

جمعیت تاجیکستان ۷٬۲۱۵٬۷۰۰ تن (براورد ۱۳۸۷) است. حدود ۸۰٪ مردم تاجیک هستند (که به فارسی دری سخن می‌گویند)، ۱۵٪ ازبک و سایر مردم روس، اوکراینی، چینی، کره‌ای، تاتار و غیره هستند. دین بیشتر مردم اسلام است (بیشتر سنی، دارای اقلیت قابل توجه شیعه اسماعیلی).

تاریخ و فرهنگ تاجیکستان با ایران اشتراکات بسیاری دارد. در دوران پیش از اسلام، تاجیکستان جزئی از شاهنشاهی ایران بود. پس از اسلام، سرزمین خراسان بزرگ (از جمله تاجیکستان) زنده کننده فرهنگ ایرانی و به وجود آورنده زبان فارسی دری بود که جانشین زبان پهلوی شد. نخستین شاعران پارسی زبان از این ناحیه به پا خاستند، به ویژه رودکی، که پدر شعر فارسی محسوب می‌گردد . در نخستین سده‌های هجری، خراسان و ماوراالنهر مهد تمدن و علوم اسلامی بودند و بزرگانی مانند ابن سینا و فارابی در خود پرورند. حکومت سامانی نیز از تاجیکستان برخاسته است.

حکومت تاجیکستان، جمهوری است و رئیس جمهور کنونی این کشور امامعلی رحمان است که از سال ۱۳۷۱ تاکنون بر سر قدرت است.

== نام ==

واژهٔ تاجیکستان از دو بخش “تاجیک” و “ستان” تشکیل شده است که به معنای «سرزمین تاجیک‌ها» است. پایتخت تاجیکستان شهر دوشنبه است و زبان رسمی آن فارسی با گویش تاجیکی است، گرچه زبان روسی نیز کاربرد گستردهٔ بازرگانی و حکومتی دارد. یکای پول تاجیکستان، سامانی نام دارد. این کشور در سال ۱۳۷۰ هجری خورشیدی (۱۹۹۱) با فروپاشی شوروی، استقلال یافت.

== تاریخ ==

سرزمین سغد باستان که سرزمین کنونی تاجیکستان را دربر می‌گیرد، در زمان داریوش یکم به جزئی از امپراتوری هخامنشی تبدیل شد . پس از یورش اسکندر مقدونی، تاجیکستان به ترتیب جزئی از پادشاهی‌های سلوکی، دولت یونانی باختر، تخارستان، کوشانیان، ساسانیان، هفتالیان و خیونان بود.

در سال ۷۱۵ میلادی (در زمان امویان)، این سرزمین به تصرف عرب‌ها درآمد و مردم تاجیک دین اسلام را پذیرفتند. پس از اسلام تاجیکستان تبدیل به مهد زبان فارسی دری و فرهنگ و علوم گوناگون شد.

در سدهٔ دهم میلادی، سامانیان اولین حکومت مستقل ایرانی پس از اسلام در این منطقه تشکیل شد. پس از سقوط سامانیان با اتحاد غزنویان و قراخانیان پس از تاجیکستان به ترتیب جزئی از حکومتهای قراخانیان، خوارزمشاهیان، ایلخانان مغول و تیموریان شد. پس از سقوط تیموریان تا سدهٔ نوزدهم میلادی حکومت‌های مختلف ازبک کنترل این سرزمین را در دست داشتند، البته نادر شاه افشار پادشاه ایران برای دورهٔ کوتاهی آن را به تصرف خود درآورد. در سدهٔ نوزدهم شمال تاجیکستان (خجند) جزئی از خانات خوقند، و جنوب تاجیکستان جزئی از خانات بخارا بود. خانات بخارا در سال ۱۲۴۵ خورشیدی (۱۸۶۶ میلادی)، و خانات خوقند در سال ۱۲۴۷ (۱۸۶۸ میلادی)، زیر سلطهٔ روسیه تزاری درآمدند.

پس از انقلاب اکتبر، تاجیکستان ابتدا بخشی از جمهوری ازبکستان در اتحاد جماهیر شوروی بود تا اینکه در سال ۱۳۰۷ (۱۹۲۸ م)، جمهوری سوسیالیستی شوروی تاجیکستان به عنوان جزئی از اتحاد جماهیر شوروی) تشکیل شد. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، در سال ۱۳۷۰ (۱۹۹۱)، تاجیکستان به استقلال دست یافت.

کمی پس از استقلال تاجیکستان در سال ۱۳۷۰ (۱۹۹۱ میلادی)، جنگ داخلی پنج ساله بین دولت تحت حمایت مسکو و مخالفان اسلامگرا (به رهبری عبدالله نوری) درگرفت.

در این جنگ، بیش از ۵۰ هزار نفر کشته و بیش از ۷۰۰ هزار نفر بی‌خانمان شدند. در سال[۱۳۷۶ (۱۹۹۷ (میلادی) با وساطت سازمان ملل متحد، پیمان صلح به امضای دو طرف رسید.

=== تغییر خط در تاجیکستان ===

در سال ۱۳۰۷ خط تاجیکستان از فارسی به لاتین تغییر کرد و در دهه ۱۳۲۰ نیز اینبار خط سیریلیک (روسی) برای نگارش فارسی تاجیکی رسمی شد. این تغییر خطها از عربی به لاتین و سیریلیک به‌اجبار و به دستور سران شوروی در همهٔ جمهوری‌های مسلمان شوروی برای بریدن ارتباط آنها با گذشته‌شان انجام شد. پس از استقلال تاجیکستان، بسیاری در این کشور برصدد آمدند که خط خود را به خط نیاکان (فارسی) بازگرداند اما تاکنون اقدامی جدی در اینباره صورت نگرفته است و مشکلاتی در راه این کار وجود دارد.

== سیاست ==

امامعلی رحمان از سال ۱۳۷۱ ریاست جمهوری تاجیکستان را به عهده دارد . در سال ۱۳۷۱، پس از برکناری اجباری رحمان نبی، نخستین رهبر این کشور پس از استقلال از اتحاد جماهیر شوروی سابق، امام علی رحمان، که پیشتر رئیس یک مجتمع کشاورزی بود، به مقام ریاست شورای عالی تاجیکستان منصوب شد . در سال ۱۳۷۳، رحمان به مقام ریاست جمهوری انتخاب شد . پس از پایان دورهٔ پنج ساله، او دوباره در سال ۱۳۷۸ به مدت هفت سال دیگر به این مقام برگزیده شد.

در سال ۱۳۸۲، در یک همه‌پرسی ، ۹۳٪ مردم به اصلاح قانون اساسی (برای ممکن‌شدن انتخاب دوبارهٔ رحمان) رای مثبت دادند. دولت می‌گوید که ۹۶٪ مردم در این همه پرسی شرکت کرده‌اند . در نوروز ۱۳۸۶ ه‍.خ. (۲۰۰۷ م) امامعلی رحمانف خواستار آن شد که او را امامعلی رحمان بنامند . از آنجا که امکان تمدید دورهٔ ریاست جمهوری در کنار ده‌ها اصلاحیهٔ دیگر به رأی گذاشته شد، منتقدان دولت گفتند که رأی مردم با آگاهی کامل نبوده است.

== جغرافیا ==

پهناوری تاجیکستان ۱۴۳٬۱۰۰ کیلومتر مربع (۹۵ ام در جهان) است و جمعیت آن حدود ۷ میلیون تن (حدوداً ۱۰۰ ام در جهان) است (آمار ۲۰۰۸). تراکم جمعیت در این کشور ۴۶ تن در هر کیلومتر مربع است. تاجیکستان کشوری کوهستانی و سرسبز با بارندگی فراوان است که می‌تواند صادرکنندهٔ آب و برق به سایر کشورها باشد. تاجیکستان کشوری مرتفع است که رشته‌کوه پامیر آن را پوشانده است، ولی در شمال کشور، منطقه پست فرغانه وجود دارد.

=== رودها ===

تاجیکستان دارای رودهای بسیاری است. شمار رودهایی که طول آنها از ۱۰ کیلومتر تجاوز می‌کند به ۹۴۷ میرسد. رودهای مهم آن عبارتند از:

* سیر دریا (سیحون)
* آمودریا (جیحون)
* رودخانه زرافشان
* رود پنج
* رودخانه مرغاب
* سرخ آب
* کافرنهان
* رود وخش

در مجموع طول ۹۴۷ رودخانه تاجیکستان بیش از ۲۸٫۰۰۰ کیلومتر است. همچنین در تاجیکستان ۱٫۳۰۰ مرداب، جمعا به مساحت ۷۰۵ کیلومتر مربع وجود دارد. بزرگترین مرداب کشور قراکول نام دارد.

=== مرزها ===

* افغانستان (جنوب): ۱۲۰۶ کیلومتر

* ازبکستان (باختر): ۱۱۶۱ کیلومتر

* قرقیزستان (شمال): ۸۷۰ کیلومتر

* چین (خاور): ۴۱۴ کیلومتر

== تقسیمات کشوری ==

بنا بر قانون تقسیمات کشوری، تاجیکستان به واحدهای زیر تقسیم شده است:

* ولایت خودمختار کوهستان بدخشان به مرکزیت خاروغ
* ولایت سغد به مرکزیت خجند
* ولایت ختلان به مرکزیت قُرغان‌تپه
* ناحیه‌های تابع جمهوری که یک واحد اداری را تشکیل می‌دهند و شامل هیچ کدام از ولایت‌ها نیستند و مستقیماً از پایتخت کشور اداره می‌شوند.

در تاجیکستان هر ولایت (معادل استان در تقسیمات کشوری ایران) به چندین ناحیه (معادل شهرستان در تقسیمات کشوری ایران) و هر ناحیه به چندین جماعت دهات (معادل دهستان در تقسیمات کشوری ایران) و هر جماعت به چندید ده (معادل روستا در تقسیمات کشوری ایران) تقسیم می‌گردد.

در سال ۱۳۸۸ تاجیکستان دارای یک ولایت مختار، دو ولایت، ۱۷ شهر، ۴۸ ناحیه (از آن جمله ۱۳ ناحیه تابع پایتخت) و ۵۴ شهرک بود.

جُستار وابسته: فهرست شهرهای تاجیکستان، استان‌های تاجیکستان

== قلّه‌ها ==

== اقتصاد ==

تاجیکستان از فقیرترین کشورها در میان جمهوری‌های سابق اتحاد شوروی است. در سال ۲۰۰۵، تولید ناخالص ملی آن نزدیک به ۲ میلیارد دلار بود.

== مردم ==

۷۹.۹٪ مردم تاجیک هستند (که به فارسی تاجیکی سخن می‌گویند)، ۱۵.۳٪ ازبک، ۱.۱٪ روس، ۱.۱٪ قرقیز، ۰.۳٪ ترکمن و ۰.۳٪ تاتار هستند. اقلیت‌های کوچک غیربومی نیز از قبیل اوکراینی، چینی، کره‌ای و غیره نیز در تاجیکستان وجود دارند که ۲٪ مابقی از جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. دین بیش از ۹۰٪ مردم اسلام است (۹۵٪ سنی حنفی، اقلیت ۵٪ شیعه که غالبا شیعه اسماعیلی و کمتر از ۱٪ آن شیعه دوازده امامی)است. شیعیان بیشتر در بدخشان زندگی می کنند. غیر از دین اسلام اقلیت‌های دینی آن مسیحیت، یهودیت، زردتشتی، بودایی و بهائیت است. طریقت نقشبندیه تصوف نیز در تاجیکستان وجود دارد.

== نگارخانه ==

Image:Tajikistan_OVER.jpg|نقشهٔ تاجیکستان Image:Tajikistan 2001 CIA map.jpg|نقشهٔ تاجیکستان (از سازمان سیا) Image:Diplomatic missions of Tajikistan.PNG|کشورهای مرتبط سیاسی با تاجیکستان Image:Ayni zarafshon river.jpg|رود آینه زرافشان Image:Dushanbe1.JPG|شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان Image:Rudaki-Panjakent.jpg|مجسمهٔ رودکی در پنجکنت Image:Pajakent Bazaar1.jpg|بازاری در پنجکنت Image:Celebrating Eid in Tajikistan 10-13-2007.jpg|یک خانوادهٔ تاجیک برسر سفره

== جستارهای وابسته ==

* تغییر خط در تاجیکستان
* مردم تاجیک
* فهرست شهرهای تاجیکستان
* قانون اساسی تاجیکستان
* خط تاجیکی
* میدان مین مرز ازبکستان-تاجیکستان
* انجمن پیوند

== پیوند به بیرون ==

* tajikistanweb (به انگلیسی و فارسی به سیریلیک)
* چهره‌های سرشناس سدهٔ بیستم تاجیکستان (به انگلیسی)، در قالب پی‌دی‌اف.

= منابع =

* نک: حبیب برجیان، “تاجیکستان”، دایره المعارف بزرگ اسلامی، جلد ۱۴.