تاتهای قفقاز
زبان تاتهای قفقاز فارسی است و آن که در ایران، تاتی نامیده می‌شود نیست.
تاتی ایران (که در استان‌های قزوین، زنجان، اردبیل سمنان و غیره صحبت می‌شود) از شاخه زبانهای ایرانی شمال غربی و نزدیک به تالشی، گیلکی و کردی است، اما آنچه در قفقاز تاتی نامیده می‌شود، مانند فارسی از شاخه جنوب غربی است و تنها گویشی از فارسی است.
== آمارهای رسمی جمهوری آذربایجان ==
دولت جمهوری آذربایجان در سال۱۹۹۹ میلادی، جمعیت تاتهای آذربایجان را ۱۰٬۹۲۲ نفر اعلام کرده‌است. اما تا قرن بیستم تعداد تاتزبانها بسیار بیشتر بود. برای نمونه آمار ۱۸۸۶، شمار تاتها را صد و بیست هزار نفر ذکر کرده است. . پس از حکومت شوروی، در سال ۱۹۲۶، تعداد تاتها به ۲۸۵۰۰ تقلیل یافت. بنابر نظر این منبع، تعداد تاتها بخاطر سیاست آسیمیله کاهش یافته است.در آمار سال ۱۹۷۹ شوروی نیز تعداد تاتها در کل جمهوری آذربایجان ۸۸۶۷ نفر عنوان شده است.
عباس قلیخان باکیخانوف(قرن نوزدهم) نیز به وجود شمار زیادی تات در “اطراف باکو” اشاره می‌کند او همچنین نام هشت روستای تات در داغستان را آورده است. . درصفحه ۱۸ کتاب مذکور آمده است: هشت قریه در طبرسران که جلقان و روکال و مقاطیر و کماخ و زیدیان و حمیدی و مطاعی و بیلحدی باشد، در حوالی شهری که انوشیروان در محل متصل به دربند تعمیر کرده بود و آثار آن هنوز معلوم است، زبان تات دارند. ایضا”در صفحه ۱۹ کتاب یاد شده آمده است: محالات واقع در میان بلوکین‌شماخی و قدیال که حالا شهر قبه است، مثل حوض و لاهج و قشونلو در شیروان و برمک و شش پاره و پایین بدوق در قبه و تمام مملکت باکو سوای شش قریه ی تراکمه، همین‌زبان تات را دارند… قسم قربی مملکت قبه سوای قریه ی خنالق که ربانی علیحده دارد و ناحیه ی سموریه و کوره دو محال طبرسران که دره و احمدلو می‌باشند به اصطلاحات‌منطقه، زبان مخصوص دارند و اهالی ترک زبان را مغول می‌نامند .
== آبادی‌های تات زبان قفقاز ==
پراکنش تاتهای قفقاز در آبادی‌ها زیر بیش تر است {مدرک} :
* داغستان
* دربند
* آبشوران
* باکو
* نارداران
* موشتاغی
* بوزونا
* امیرخان
* زیره
* خیله
* قوبا
* دوه چی
* اسماعیل‌لی
* خیزین
* قوناق کندی
* قوتگاشن
* کایتاکو
* مخاچ قلعه
* افروجه
* گنداب
* سیازان
* لاهیج
== آیین ==
فارسی‌زبانان قفقاز بیشتر شیعه‌اند و همچنین اقلیت یهودی قفقاز هنوز زبان رسمی بومیان قفقاز (یعنی فارسی که امروزه تاتی نامیده می‌شود) را میان خود نگاه داشته‌اند.
۱. تاتهای مسلمان، اعم از سنی و شیعه که در آبشوران، خیزین، دوه‌چی و نواحی دیگر زندگی می‌کنند.
۲. تاتهای کلیمی مذهب که خود را «داغ جوودی» یعنی یهودی‌های کوهستانی می‌نامند و اکثرا در داغستان ساکن هستند.
۳. تاتهای مسیحی یا تاتهای ارمنستان که در روستاهای ماتراسه و بخش اسماعیل‌لی و روستای کیلوز و بخش دوه‌چی و ارتاشِن و قوبا می‌زیند. طبق آمار سرشماری سال ۱۹۲۶ عده تاتهای کوهستانی کلیمی، ۲۶ هزار تن بوده‌است.
گویش تاتهای کلیمی مذهب که یکی از زبانهای ادبی داغستان است، بیش از گویشهای تاتی مسلمان، مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته‌است. دربارهٔ زبان تاتهای مسلمان تنها گویش تاتهای لاهیج ساکن بخش اسماعیل‌لی مورد بررسی قرار گرفته و از گویشهای توده‌های اصلی تاتهای مسلمان از جمله آبشوران و نواحی شمالی آن، آگاهی‌های اندک و جسته و گریخته‌یی وجود دارد. ولی گویشهای این نواحی بیش از گویش لاهیج، اصیل به نظر می‌رسد.
== جُستارهای وابسته ==
* مردم تات
* زبانهای تاتی‌تبار
== پیوند به بیرون ==
* نماهنگ جهودوتاتی
== منابع ==
– بخشی از مطالب برگرفته از نوشتار: آرانی خواهر زبان آذری نوشته دکتر یحیی ذکا
About The Author
