اصفهان
اِصفَهان (پارسی میانه: اسپهان) شهری باستانی در مرکز ایران است. شهر اصفهان، مرکز استان اصفهان و نیز مرکز شهرستان اصفهان است. به لحاظ جمعیت بعد از تهران و مشهد سومین شهر بزرگ ایران و یکصد و شصت و سومین شهر پر جمعیت دنیاست. این شهر طبق سرشماری نفوس و مسکن، در سال ۱۳۸۵، ۱٬۵۸۳٬۶۰۹ نفر جمعیت داشته‌است. اصفهان از دیرباز از مهمترین مراکز شهرنشینی در فلات ایران بوده‌است.
اصفهان در مسیر اصلی شمال به جنوب و شرق به غرب ایران و یکی از بزرگترین شهرهای جهان بوده است. اصفهان در ۴۲۵ کیلومتری تهران و در جنوب این شهر قرار دارد. این شهر در منطقه‌ای نیمه کویری در مرکز ایران و در کنار رودخانهٔ زاینده‌رود قرار گرفته، و از مراکز گردشگری، فرهنگی و اقتصادی ایران محسوب می شود. آب و هوای آن معتدل و دارای فصول منظمی است.
این شهر در میان سال‌های ۱۰۵۰ تا ۱۷۲۲ میلادی به ویژه در قرن شانزدهم میلادی در میان حکومت صفویان هنگامی که برای دومین بار پایتخت ایران شد، رونق فراوانی گرفت. حتی امروزه نیز شهر مقدار زیادی از شکوه گذشته خود را حفظ کرده است. بناهای تاریخی متعددی در شهر وجود دارد که تعدادی از آنها به عنوان میراث تاریخی در یونسکو به ثبت رسیده‌اند. اصفهان در سال ۲۰۰۶ به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام انتخاب شد. این شهر به داشتن معماری زیبای اسلامی و بسیاری از بلوارهای زیبا، پل‌های سرپوشیده، کاخ‌ها، مسجدها و مناره‌های منحصربفرد معروف است. این امر باعث شده است که در فرهنگ ایرانی اصفهان نصف جهان لقب بگیرد. میدان نقش جهان یکی از بزرگترین میدان‌های دنیاست و نمونه برجسته‌ای از معماری اسلامی است که توسط یونسکو به عنوان میراث جهانی ثبت شده است.
== پیرامون واژه ==
از روزگاران کهن تا کنون به نامهای: صفاهان، صفویان، پارتاک، پارک، پاری، پاریتاکن، پرتیکان، جی، دارالیهودی، رشورجی، سپاهان، سپانه، شهرستان، صفاهان، صفاهون، گابا، گابیان، گابیه، گبی، گی، نصف جهان و یهودیه سرشناس بوده‌است.
بیشتر نویسندگان بر این باورند که چون این ناحیه پیش از اسلام، به ویژه در دوران ساسانیان، مرکز گردآمدن سپاه بود و سپاهیان مناطق جنوبی ایران، مانند بختیاری، فارس، خوزستان، سیستان و… در این ناحیه گرد آمده و به سوی محل نبرد حرکت می‌کردند، آنجا را «اسپهان» گفته، سپس عربی شده و به صورت «اصفهان» درآمده‌است.
این شهرنام‌های کهن‌تری هم دارد که با نام کنونی آن، هیچ‌گونه پیوندی ندارد، مانند: گابیان، گابیه، جی، گبی، گی، گابا.
== پیشینه تاریخی ==
در طول تاریخ به آسانی نمی‌توان رد شهر اصفهان را بطور پیوسته دنبال نمود. هر چند اصفهان در مرکز فلات ایران قرار داشت. به علت آنکه در دوران پیش از اسلام گرانیگاه شاهنشاهی‌های هخامنشی تا ساسانی، قلمرو غربی این شاهنشاهی‌ها و به ویژه میان‌رودان بود، این شهر در کانون توجه این دودمان‌ها قرار نداشت. در طول تاریخ تا دوران اسلامی می‌توان در محل فعلی شهر اصفهان ردپای شهرهای مختلفی تحت نامهای مختلف، محلهای مختلف و حتی مردمان متفاوتی را پی‌گیری نمود. اصفهان کنونی در قدیم گابای (همان گی و جی بعدی) نام داشت و در آغاز مرکز قبیله پَرِتاکِن (که نام فریدن از آن به‌جا مانده) بوده‌است.
به نظر می‌آید نام اسپهان (به معنی جایگاه ارتش) از روزگار ساسانیان به بعد جایگزین نام گی شده‌باشد. آن‌گونه که در سرگذشت‌نامه‌ها آمده، سواره‌نظام ساسانی به هنگام صلح در سبزه‌زارهای پیرامون اسپهان به‌ویژه در بخش غربی این شهر تا دامنه‌های کوه‌ها و سرچشمهٔ زاینده‌رود استقرار می‌یافت. اسپهان از آنجا که ولیعهدنشین ساسانیان بود امتیازی نسبت به شهرهای ایران آن زمان به‌دست آورد. در زمان ساسانیان گاه اسپهان و گاه ارمنستان ولیعهدنشین شاهنشاهی ایران بود ولی اسپهان این امتیاز دیگر را نیز داشت که نشیمن‌گاه و قلمرو نفوذ واسپوهران یا اعضای هفت خانواده بزرگ ایرانی صاحب نفوذ در پادشاهی نیز بود.
هر چند در دوران اسلامی منطقه جغرافیایی اطراف شهر نام اَسپاهان که نام تقسیم بندی حکومتی زمان ساسانیان بوده‌است را حفظ کرده‌است. در هنگام حمله اسکندر مقدونی به ایران، این شهر مرکز گابیوها بوده‌است و از آن تحت عنوان گابای یا تابای نام برده شده‌است. در سده‌های آغازین اسلامی، منابع اسلامی از دو شهر در مکان فعلی شهر اصفهان نام می‌برند؛ شهری بنام جَی در مکان فعلی محله جی و دیگری شهری در سه کیلومتری غرب جی با نام یهودیه که جمعیتی قابل توجه از یهودیان را در خود جای داده بود.
عرب‌ها اسپهان را در سال ۲۳ هجری تصرف کردند و این شهر نیز مانند دیگر شهرهای ایران تا آغاز سدهٔ چهارم هجری زیر سلطهٔ اعراب قرار داشت. در زمان خلیفه منصور عباسی در دهکدهٔ خشینان (احمدآباد امروزی) کاخی بزرگ بنا شد و بارویی به گرد شهر اصفهان کشیده‌شد و خشینان به جویباره (یهودیه) پیوسته‌شد.
در سال ۳۱۹ ه.ق. مردآویج زیاری با سپاهش از گیلان، اصفهان را آزاد کرد و این شهر را به پایتختی برگزید و جشن سده را با شکوه بسیار در این شهر برپا کرد. در سال ۳۲۷ قمری این شهر به دست رکن‌الدوله دیلمی افتاد که وی نیز اصفهان را پایتخت خود قرار داد. پس از آن شهر اصفهان پیشرفت پیشین خود را بازیافت و کانون گرد هم آمدن دانشوران و سرایندگان شد.
در دوره سلجوقی این شهر به عنوان پایتخت سلجوقیان برگزیده شد. اوج شکوفایی اصفهان به زمان صفویان بر می‌گردد؛ هنگامی که شاه عباس کبیر پایتخت صفویه را از قزوین به این شهر منتقل نمود. ناصر خسرو در گذر از اصفهان در سال ۴۴۴ هجری قمری مصادف با ۴۳۲ خورشیدی این شهر را نیکوترین و جامع‌ترین و آبادترین شهر سرزمین پارسی‌گویان شرح داده است: {نقل قول|از آن جا برفتیم هشتم صفر سنه اربع و اربعین و اربعمایه بود که به شهر اصفهان رسیدیم. از بصره تا اصفهان صد و هشتاد فرسنگ باشد. شهری است بر هامون نهاده، آب و هوایی خوش دارد و هرجا که ده گز چاره فرو برند آبی سرد خوش بیرون آید وشهر دیواری حصین بلند دارد و دروازه‌ها و جنگ گاه‌ها ساخته و بر همه بارو کنگره ساخته و در شهر جوی‌های آب روان و بناهای نیکو و مرتفع و در میان شهر مسجد آدینه بزرگ نیکو و باروی شهر را گفتند سه فرسنگ و نیم است و اندرون شهر همه آبادان که هیچ از وی خراب ندیدم و بازارهای بسیار، و بازاری دیدم از آن صرافان که اندر او دویست مرد صراف بود و هر بازاری را دربندری و دروازه‌ای و همه محلت‌ها و کوچه‌ها را همچنین دربندها و دروازه‌های محکم و کاروانسراهای پاکیزه بود و کوچه‌ای بود که آن را کو طراز می‌گفتند و در آن کوچه پنجاه کاروانسرای نیکو و در هر یک بیاعان و حجره داران بسیار نشسته و این کاروان که ما با ایشان همراه بودیم یک هزار و سیصد خروار بار داشتند که در آن شهر رفتیم هیچ بازدید نیامد که چگونه فرو آمدند که هیچ جا تنگی موضع نبود و نه تعذر مقام و علوفه…… و من در همه زمین پارسی گویان شهری نیکوتر و جامع تر و آبادان تر از اصفهان ندیدم، و گفتند اگر گندم و جو و دیگر حبوب بیست سال نهند تباه نشود و بعضی چیزها به زیان می‌آید اما روستا همچنان است که بود… }
== وضعیت طبیعی ==
=== جغرافیا ===
شهر اصفهان دارای طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۳۹دقیقه و ۴۰ ثانیه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۲ درجه و ۳۸ دقیقه و ۳۰ ثانیه شمالی می باشد. محدوده شهری آن به چهارده منطقه شهری تقسیم می شود و در خارج از محدوده شهری نیز از غرب به سمت خمینی شهر و نجف آباد، از جنوب کوه صفه و سپاهان شهر، از سمت شمال به شاهین شهر و از شرق نیز به منطقه بیابانی منتهی می شود. سطح شهر از سطح عمومی دریاها حدود ۱۵۷۰ متر ارتفاع دارد و در قسمت شمالی و شرقی به کویر محدود می‌گردد و در قسمت غربی و جنوبی نیز به سلسله کوه های زاگرس منتهی می‌شود. کوهستان کرکس در پنجاه کیلومتری شمال اصفهان و زرد کوه در جنوب غربی آن قرار دارد. وجود آبهایی همانند زاینده رود که از کوه های زاگرس به ویژه زردکوه سرچشمه گرفته دلیل پیدایش این شهر می باشد. شهر اصفهان بر روی دشتی به نسبت هموار با شیبی در حدود ۲ درصد و به طرف شمال شرقی بنا گردیده است. در طی سده های گذشته نیز به سبب وجود آب فراوانتر و آلودگی کمتر در سمت جنوب غربی توسعه بیشتری یافته است.
=== طبیعت اصفهان ===
زاینده رود بزرگترین رود فلات مرکزی ایران ازکوه‌های بختیاری سرچشمه گرفته و از میان اصفهان می‌گذرد. همچنین جنگل ناژوان از مناطق خوش آب و هوای حاشیه زایند رود می‌باشد، ازدیگرمناطق طبیعی قابل گشت و گذار اصفهان می‌توان به کوه کلاه قاضی و کوه صفه اشاره نمود. منطقه کلاه قاضی یک پارک ملی است با نام پارک ملی کلاه قاضی که محل زیست جانوران زیادی مانند کل، پازن، بز، آهو، و عقاب است.
=== آب و هوا ===
اقلیم شهر اصفهان در شمال و شرق از منطقه کویری تاثیر گرفته و در جنوب به جهت وجود کوه صفه از هوای خنک تری بهره مند است. آب و هوای اصفهان به طور کلی معتدل و خشک است و مقدار بارش باران و برف به نسبت کمی دارد. حداکثر درجه حرارت در تابستان ۴۰ درجه سانتی گراد است که تابستانهایی گرم و خشک را می سازد.
== پیشینه معماری اصفهان ==
=== آثار پیش از اسلام ===
از دوره قبل از اسلام، چیزی به جز بقایای آتشکده‌ای در کوه آتشگاه، اکتشافات اندکی در تپه اشرف و همچنین پل شهرستان (متعلق به دوران ساسانیان) بجا نمانده‌است که از میان آن سه، تنها بنای برپا و برجا پل شهرستان است.
بیشتر آثار تاریخی بجا مانده در مربوط به دورهٔ اسلامی است. آثاری از تمامی دوره‌های تاریخی پس از اسلام بجا مانده‌است اما بویژه آثار دو دوره باشکوه از تاریخ اصفهان یعنی دورهٔ سلجوقی و دورهٔ صفوی برجستگی ویژه‌ای دارد، که هر کدام دارای ویژگی‌ها و سبک معماری یگانه خود است.
==== معماری دوران سلجوقیان ====
معماری سلجوقیان – که بویژه در مسجد جامع نمود می‌یابد – ساده و بی‌پیرایه اما با ظرافت فراوان است. از ویژگیهای دیگر معماری این دوره سکوت و درونگرایی به دور از هر گونه جلوه‌گری آن است. بجای آنکه بیننده تحت تأثیر آنی آن قرار گیرد، آرام آرام زیبائی و عظمت اسرار آمیز آن را در جای خود احساس می‌کند. برخلاف معماری و هنر دوره صفوی که توجه به جلوه‌های رنگ و نور و چشمگیری و درخشندگی از ویژگیهای آن است. آرامگاه ملکشاه و سلطان سنجر و خواجه نظام الملک از آثار تاریخی این دوره در شهر اصفهان می‌باشد.
==== معماری دوران صفویان ====
عصر صفوی، عصر کمال و شکوفایی نبوغ معماری و شهرسازی در ایران است. زیباترین و با شکوه‌ترین آثار معماری ایران در همین دوره، توسط معماران خلاق و هنرمندی چون محمدرضا و علی اکبر اصفهانی آفریده شد. در زمان شاه عباس اول صفوی پایتخت از قزوین به اصفهان منتقل شد. اصفهان در مرکز امپراتوری صفوی قرار داشت و نسبت به قزوین به خراسان نزدیک تر بود. موقعیت جفرافیایی این شهر موجب افزایش سرعت عکس‌العمل شاه در مقابل تهدیدات ازبکان و عثمانیان بود.شاه عباس بدون ایجاد تفییرات عمده در بخش قدیمی شهر، بخش‌های جدیدی را به آن افزود. میدان نقش جهان، دولتخانه و خیابان چهارباغ در کنار بخش‌های قدیمی شهر ساخته شدند. از ویژگیهای مهم در شیوهٔ معماری این دوره، علاوه بر استحکام و زیبایی ساختار، درخشش بیان است. در آثار این دوره تابش رنگ و نور، و جذابیت سطوح و شکوه چشمگیر آنها، احساس زیبائی خیره کننده‌ای در بیننده ایجاد می‌کند و طنین رنگها و سطوح مکرر کاشیهای درخشان به منظره‌ای شفاف، مجرد و روحانی تبدیل می‌شود. معماری این دوره از لحاظ وسعت و کارآیی، بسیار متنوع است و در تمامی ابعاد حیات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم حضوری زنده و پویا دارد. باشکوه‌ترین مساجد، عظیمترین میدانها، زیباترین پلها و خیابانها، بزرگترین بازارها، مدرسه‌ها، و کاروانسراها در این عصر ساخته شد. و همه در نوع خود در اوج کمال هنری، استحکام و کارآیی و بعضی چنان باشکوه و زیبا و کامل، که گاهی نمی‌توان باور کرد که انسانی ناچیز آن را پدید آورده باشد.
== مردم ==
مردم اصفهان به طور عمده فارسی زبان و از ساکنان استان اصفهان واستانهای همجوارمی باشند. البته بعد از جنگ تحمیلی شمار زیادی از ساکنان منطقه های جنوب کشور به ویژه خوزستان به اصفهان مهاجرت کردند که بخش قابل توجهی از آنان نیزدر شاهین شهرو فولادشهر زندگی می کنند.
=== زبان ===
مردم اصفهان به زبان فارسی و لهجه اصفهانی صحبت می کنند. از ویژگیهای لهجه اصفهانی اضافه کردن حرف « س » به آخر واژگان می باشد، که به جای واژه « است » استفاده می‌شود.
=== دین ===
اسلام دین نخست شهر محسوب می شود ولی از سده های پیش ارامنه، یهودیان و سایر اقلیتهای مذهبی نیز در شهر زندگی می کرده اند. جلفا که در جنوب اصفهان قرار گرفته منطقه ای است که بیشتر ارمنی نشین می باشد و از منطقه های خوب شهر نیز قلمداد می شود.
== جاهای دیدنی ==
اصفهان سرشار از آثار هنری و تاریخی است که میدان نقش‌جهان، مسجد امام،، مسجد شیخ لطف الله، مِنارْ جُنبان، برج کبوترخانه، گذر چهارباغ عباسی، سبزه میدان، کاخ چهلستون، آتشگاه اصفهان، کاخ عالی‌قاپو، کاخ هشت‌بهشت، کلیسای وانک، حمام علیقلی آقا، مدرسه چهارباغ و هتل عباسی از بارزترین آنها هستند.
=== موزه ها ===
اصفهان به جهت داشتن موزه های مختلف و با ارزش مشهور است که از آن میان می توان به موزه هنرهای معاصر اصفهان، موزه هنرهای تزیینی اصفهان، موزه صنایع دستی و هنرهای سنتی اصفهان. کاخ موزه چهل ستون، موزه کلیسای وانک، موزه تاریخ طبیعی، موزه علوم و فنون آموزش پرورش، موزه آب، موزه شهدا، گنجینه سنگ نوشته های تخت فولاد و باغ موزه پروانه ها اشاره نمود.
== بناها و مکانهای تاریخی ==
=== پل‌های تاریخی ===
پل چوبی، پل شهرستان، پل مارنان، سی و سه پل یا پل الله وردیخان و پل خواجو
=== بازارهای تاریخی ===
بازار اصفهان، بازار قیصریه اصفهان یا بازار صفویه یا بازار سلطانی، بازار شاهی یا بازارچه بلند بازار دردشت، بازار بیدآباد، بازار ریسمان، بازار غاز، بازارهای معروفی اطراف میدان نقش‌جهان: بازار مسگرها، بازار هنر، بازار ترکش‌دوزها، بازار کلاهدوزها، بازار لواف‌ها و بازار آهنگرها
=== مسجدهای تاریخی ===
مسجد علی، مسجد امام، مسجد حکیم، مسجد حاج محمدجعفر آباده‌ای، مسجد علیقلی‌آقا، مسجد قطبیه، مسجد ایلچی، مسجد آقا نور، مسجد رکن الملک، مسجد سید، مسجد رحیم خان، مسجد صفا، مسجد ذوالفقار، مسجد خان، مسجد شیخ لطف الله، مسجد مصری، مسجد جمعه، مسجد لنبان و مسجد مقصودبیک
=== خانه های قدیمی اصفهان ===
به علت وجود بافت قدیمی و معماری زیبای شهر اصفهان، خانه های قدیمی بسیاری در این شهر وجود دارد. برخی از این خانه ها امروزه توسط میراث فرهنگی بازسازی شده و بصورت موزه درآمده است. همچنین برخی از این سراهای قدیمی با تغییر کاربری در حال استفاده می باشد. تالار تیموری (موزه تاریخ ملی) به عنوان موزه تاریخ ملی، توحیدخانه به عنوان دانشکده معماری دانشگاه هنر اصفهان و عمارت رکیب خانه به عنوان موزه هنرهای معاصر اصفهان مورد استفاده و بهره برداری است. خانه های: حاج رسولی ها، شیخ الاسلام، خانه مشروطه (اصفهان)، خانه حاج مصورالملکی، یداللهی، قدسی، نیلفروشان، مجتهدزاده، حقیقی، داوید(داود)، سوکیاس، مارتا پیترز، پطروس، سرتیپی، منعمیان، وثیق انصاری، بهشتیان، اعلم و قزوینی ها از خانه های قدیمی و دیدنی اصفهان می باشند. همچنین بتازگی بدست زوجی ایرانی و غیر اصفهانی خریداری و بازسازی شده که باعث حفظ و بقای آن گشته است. این خانه دارای سابقه ای پانصد ساله می باشد که ابتدا به عمه شاه عباس تعلق داشته است. موقعیت این اثر تاریخی در نزدیکی مسجد جامع اصفهان و حمام شیخ بهایی است که در مرکز بافت تاریخی شهر قرار گرفته است.
== محله ها ==
این شهر به عنوان یکی از کلان شهرهای ایران دارای محله های بسیاری هست که برخی از آنها بسیار قدیمی و همراه با بافت سنتی می باشند. تعدادی از محله های قدیمی هنوز به همین نام پا برجای می باشند. برخی از محله های قدیم و جدید اصفهان چنین نام دارند:
* آسنجان
* احمدآباد
* باغات
* باغ همایون
* باقالا فروشان
* بید آباد
* باغ جنت
* پاچنار
* پاقلعه
* پایین دروازه
* پشت مطبخ
* تخت گنبد
* ترواسکان (تل واژگون)
* جلفا
* جماله کله
* جویباره
* چهارسو شیرازیها
* چرخاب
* چمبلان
* چنار سوخته
* حسن‌آباد
* حسین‌آباد
* حیدرخانه
* خاوجان
* خواجو
* جی
* خلجا
* دردشت
* درکوشک
* دروازه نو
* دولت
* دهنو
* سعادت آباد
* سیچان
* سینه پایینی
* شاه شاهان (شهشهان)
* شمس آباد
* شیخ یوسف
* شیش
* طوقچی
* ظله
* عباس‌آباد
* فلفل‌چی
* قبله دعا
* قصر منشی
* قینان
* کارلادان
* کرّان
* زهران
* گلبهار
* گود مقصود بیک
* لادان
* لِتور
* لنبان
* مارنان
* محله نو
* مردآویج
* مستهلک
* مسجد حکیم
* مشتاق
* میدان قدیم
* نصرآباد
* نیماورد
* یزدآباد
* درباغشاه
* جاوان{چندستون-پایان}
== روز اصفهان ==
در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۳ پس از پیشنهاد گزینش روز اصفهان از سوی دکتر شاهین سپنتا و استقبال برخی از سازمان‌های غیردولتی اصفهان از این پیشنهاد، تلاشی برای گزینش روز اصفهان آغاز شد. در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۴ پس از فراخوان «هم اندیشی برای نام گذاری روز نکوداشت اصفهان» روز «یکم آذرماه» هر سال از سوی بیش از ۳۰ نفر از اصفهان شناسان به عنوان «روز نکوداشت اصفهان» گزینش و تصویب شد و نگاره تاریخی منقوش بر کاشی کاری‌های سردر بازار قیصریه اصفهان را که با اقتباس از صورت فلکی برج قوس (آذر ماه) طراحی شده‌است، به عنوان نماد اصفهان برگزیدند.دلیل انتخاب آنها این بود که بر اساس مستندات تاریخی طالع بنیان شهر اصفهان در ماه آذر (قوس) دیده شده‌است. در متن بیان نامه مصوب اصفهان شناسان آمد است:
برخی نیز سوم اردیبهشت را روز اصفهان می‌دانند سوم اردیبهشت به روایتی زادروز شیخ بهایی است.
== صنعت و اقتصاد ==
اقتصاد سنتی استان مبتنی بر صنایع دستی چون قالی بافی، ابریشم بافی، قلمزنی، منبت کاری، زری بافی، خاتم کاری، ملیله دوزی، مینیاتور، سفالگری، میناکاری، فلزکاری، فیروزه کوبی، نقره سازی، کاشی سازی، قلمکاری و پولک دوزی از صنایع زیبای اصفهان است که امروزه رونق خوبی نیز در بخش جهانگردی دارد. صنایع بزرگی چون ذوب آهن، مجتمع فولاد مبارکه، پالایشگاه، پلی اکریل و همچنین کارخانه جات متعدد سرامیک و کاشی سازی و معادن سنگ و سنگبری از علل صنعتی شدن و اقتصاد قوی استان محسوب می‌شود. از صنایع دیگر استان که می‌توان فهرست وار به برخی اشاره نمود: ظروف چینی، سرامیک، تولید لوازم خانگی، کارخانه تولید سیمان، ورق موجدار، صنایع خودروسازی، صنایع نظامی، صنایع هواپیماسازی، ساخت لوازم و تاسیسات گازی، صنایع مواد غذایی، فرآورده‌های لبنی، ریسندگی، نساجی و …می باشند.
== آموزش عالی ==
=== دانشگاه‌ها ===
اصفهان به عنوان یکی از شهرهای علمی ایران نقش مهمی در تولید و آموزش علم در ایران دارد. دانشگاه هنر اصفهان، دانشگاه اصفهان، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه فارابی و دانشگاه پیام نور اصفهان از دانشگاه‌های مهم اصفهان می‌باشند.
=== آموزش و پرورش ===
اصفهان دارای پنج ناحیه آموزشی است که آموزش مدرسه‌های کودکستان، پیش‌دبستانی (آمادگی)، دبستان، راهنمایی، دبیرستان، هنرستان و پیش‌دانشگاهی را هدایت و نظارت می‌کنند. هنرستان هنرهای زیبا از مهمترین مرکزهای آموزش هنری ایران بوده که بیش از هفتاد سال پیشینه دارد.
== بهداشت و درمان ==
اصفهان یکی از مرکزهای اصلی و تاثیرگذار برای درمان بیماران در ایران محسوب می شود. حدود سی بیمارستان، بیست درمانگاه، دههاانجمن و نهاد پزشکی و بهداشتی در این شهر فعالیت دارند. همچنین شهرستان اصفهان دارای ۱۴۷ آزمایشگاه، ۲۵۴ داروخانه، ۸۷ مرکز پرتونگاری و ۲۰۸ مرکز توانبخشی است.
== حمل و نقل ==
=== فرودگاه ===
فرودگاه بین المللی اصفهان که “شهید بهشتی” نام دارد در شمال شرقی شهر و در ۱۸ کیلومتری شهر واقع شده است.{سخ} از این فرودگاه روزانه ۳۶ پرواز در مسیرهای ورودی و خروجی و ۲۵۰ پرواز هفتگی به ۲۱ مقصد در داخل و خارج از ایران صورت می‌گیرد که روزانه ۴۰ هزار مسافر از طریق این فرودگاه مسافرت می‌کنند.
=== قطار شهری ===
قطار شهری به نام متروی اصفهان نیز معروف است. این شبکه به سبب گذر از منطقه‌های باستانی این شهر با مخالفان بسیاری همراه گشته و تاکنون به منطقه‌های باستانی همانند: خیابان چهار باغ و سی و سه پل آسیب رسانده است. شبکه درون شهری مترو دارای ۲ خط جداگانه می باشد. خط شماره یک شمالی – جنوبی و دارای بیست و یک ایستگاه است. این خط از شمال غربی آغاز شده و به کوه صفه در جنوب ختم می‌شود. خط شماره دو نیز محور شرقی – غربی دارد که بیست و یک ایستگاه را شامل می‌شود. این خط از شمال شرقی آغاز می شود و تا خمینی شهر ادامه می‌یابد.
=== اتوبوس شهری ===
سازمان اتوبوسرانی اصفهان برای خدمات رسانی به مردم ۱.۳۰۰ دستگاه اتوبوس در اختیار دارد که در تمام مسیرهای شهری تردد دارند.
=== تاکسی ===
علاوه بر حضور تاکسی بی‌سیم هماهنگ با سامانه یکپارچه کشوری (۱۳۳)، نزدیک به ۳۰.۰۰۰ تاکسی گردشی، خط ویژه (مانند تاکسی فرودگاه و تاکسی پایانه مسافربری)، تاکسی بانوان، دفتر تاکسی تلفنی و مسافربرهای شخصی در شهر فعالیت دارند که از آن میان ۹.۵۰۰ تاکسی پلاک قرمز (رسمی) می‌باشند.
=== پایانه‌ها ===
به جهت رفاه مسافران پایانه‌های مسافربری اصفهان در چهار جهت شهر قرار دارند که در این میان پایانه صفه و کاوه نقش اساسی‌تری در جابجایی مسافر دارا هستند.
* پایانه مسافربری زاینده رود در غرب
* پایانه مسافربری جی در شرق
* پایانه مسافربری صفه در جنوب
* پایانه مسافربری کاوه در شمال
== فضای سبز ==
اصفهان دارای سه هزار و هفتصد هکتار ( ۳۷ میلیون متر مربع) فضای سبز شهری است که با داشتن سرانه فضای سبز ۲۴ متر مربع بالاترین رتبه را در سطح کلان شهرهای ایران دارد. همچنین مقدار این سرانه تا سال ۱۳۹۵ به ۳۲ متر مربع خواهد رسید که با توجه به آلاینده های زیست محیطی اصفهان این سرانه باید به ۴۰ متر مربع افزایش پیدا کند. بوستانهای کنار و مشرف بر زاینده رود که به بوستانهای ساحلی نیز مشهور هستند از مهمترین فضاهای سبز اصفهان می باشند. زیباترین و منحصر بفردترین فضای سبز اصفهان بوستان جنگلی ناژوان است که در غرب اصفهان و در کنار زاینده رود قرار دارد. نام برخی از بوستانهای ساحلی و غیر ساحلی چنین است: بوستان های ساحلی: ناژوان، سعدی، زاینده رود، کودک، ملت، آیینه خانه، آبشار، مشتاق و باغ گلها. بوستانهای غیر ساحلی: قلمستان، نقش جهان، استقلال، باغ فدک و باغ غدیر.
== امکانات فرهنگی ==
=== سینماها و سالن های نمایش ===
اصفهان دارای بیش از ۱۰ سینما به نامهای: سپاهان، خانواده (چهارباغ)، قدس، فلسطین، ایران، ساحل، {سینمافرشچیان}،{سینمامهتاب-سینما فرهنگیان}سینما ملک شهر، نجف آباد، کاشان، شاهین شهرو….. می باشد. مجموع ظرفیت این سینماها برابر با ۷۳۰۰ نفر می باشد. همچنین ده‌ها سالن نمایش و همایش نیز در اصفهان وجود دارند که برخی از آنها به صورت خصوصی اداره می شوند.
=== نگارخانه‌ها (گالری) ===
برخی از نگارخانه‌های اصفهان را نیز می توان چنین نام برد: نگارخانه زاینده رود، نگارخانه بدرالسما، نگارخانه سایه، نگارخانه کوثر و نگارخانه کلاسیک.
=== کتابخانه‌ها و سالن‌های مطالعه کتاب ===
در اصفهان بیشتر از بیست کتابخانه و حدود سی سالن مطالعه در کنار بیست فرهنگسرا فعالیت دارند. که معروفترین آنها به این ترتیب است:
* کتابخانه مرکزی شهرداری اصفهان
* کتابخانه ابن بابویه
* کتابخانه میرداماد
* کتابخانه صائب
همچنین در بیشتر مناطق شهری و به کوشش شهرداری مناطق سالن‌های مطالعه جهت استفاده عمومی ساخته شده است که برخی از آنها به شرح ذیل می‌باشند:
* سالن مطالعه کوی بهار
* سالن مطالعه کوی امیریه
* سالن مطالعه کوی کشاورزی
=== نشریه‌ها ===
روزنامه‌های نسل فردا، اصفهان امروز، اصفهان زیبا و نصف جهان از روزنامه‌های محلی می‌باشند و همچنین نزدیک به یکصد هفته نامه، ماهنامه و فصلنامه در اصفهان به چاپ می رسد.
== مکانهای مذهبی ==
=== مسجدها ===
اصفهان دارای ۸۱۶ مسجد، ۹۳ تکیه و حسینیه و همچنین ۱۴۴ عبادتگاه اسلامی است. مسجد امام، مسجد سید، مسجد جامع و مسجد مصلی از جمله معروفترین و قدیمی‌ترین مساجد اصفهان به حساب می‌آیند.
=== حسینیه‌ها ===
یکی از حسینیه‌های بزرگ اصفهان، حسینیه بیت العباس است که در خیابان توحید نبش خیابان نظر غربی قرار دارد.
=== امام‌زاده‌ها ===
امامزاده‌های: دوقلو شریف، شاهزاده ابراهیم طوقچی، جوربران شمالی، باباقاسم، زینبیه، شمس الدین از زیارتگاه محسوب می شوند.
=== کلیساهای اصفهان ===
در این شهر کلیساها و کنیسه‌های بسیاری وجود دارد که بخش عمده ای از کلیساها در منطقه جلفا می باشند. برخی از کلیساهای شهر از سده هفده میلادی بجای مانده اند که معروفترین و قدیمی ترین آنان کلیسای وانک، کلیسای مریم مقدس، کلیسای گئورگ، کلیسای حضرت لوقا، کلیسای سن استپانوس، کلیسای هاکوپ، کلیسای نرسس و سرکیس . در این میان کلیسای هاکوپ مقدس قدیمی ترین کلیسای اصفهان می باشد.
=== کنیسه‌های اصفهان ===
بیشتر کنیسه‌های اصفهان در محله جویباره که یهودی نشین بوده قرار گرفته‌اند. کنیسه عمو شعیا قدیمی‌ترین کنیسه اصفهان می‌باشد که در همین محل قرار گرفته است. در سال ۱۳۵۰ و بر اساس پژوهش‌های لطف الله هنرفر تعداد کنیسه‌های اصفهان بیست عدد ثبت شده ولی در حال حاضر تعدادی از آنها از بین رفته است.
== آرامگاه ها ==
تخت فولاد و باغ رضوان آرامگاه های اصلی اصفهان هستند. تخت فولاد قدیمی ترین آرامگاه اصفهان است که به عنوان یکی از قدیمی ترین و بزرگترین آرامگاه های ایران نیز شناخته می شود. این آرامگاه از از تکیه های مختلفی تشکیل شده که چهارده تکیه همانند: تکیه سید العراقین، تکیه میر فندرسکی و تکیه آقا حسین خوانساری مربوط به دوره صفوی است. و نزدیک به سی تکیه و مسجد همانند: تکیه شهشهانی، تکیه واله، مسجد رکن الملک، تکیه بختیاریها و تکیه کلباسی (ابوالمعالی) از دوره قاجار هستند. همچنین شش تکیه نیز همچون تکیه لسان الارض از تکیه های گلستان شهدای اصفهان محسوب می شوند.
=== آرامگاه‌های علماء و اولیاء ===
آرامگاه‌های علامه مجلسی، علی بن سهل و صاحب بن عباد نیز از مکانهای متبرک اسلامی موجود در شهر اصفهان به شمار می‌روند.
== امکانات ورزشی ==
شهر اصفهان به عنوان یکی از قهرمان پرورترین شهرهای ایران به حساب می‌آید به طوریکه اکثر ورزشکاران یا تیم‌های ورزشی آن دارای ترازهای بالا در مسابقات کشوری و رقیب سرسخت ورزشکاران پایتخت می‌باشند.{سخ}
=== استادیوم ورزشی ===
در حدود ۴ استادیوم حرفه‌ای فوتبال در اصفهان وجود دارد که بدین شرح است:
* استادیوم نقش جهان اصفهان واقع در بلوار بعثت (کمربندی شمال)
* استادیوم فوتبال تختی اصفهان واقع در چهار راه تختی
* استادیوم ۲۲ بهمن اصفهان که متعلق به ارتش است. واقع در نبش بلوار صفه و بلوار دانشگاه اصفهان
* استادیوم پلی اکریل اصفهان که متعلق به شرکت پلی اکریل است. واقع در خیابان آتشگاه “مجموعه فرهنگی تفریحی بهشت زیبای اصفهان”
=== زمین چمن ===
* دانشگاه اصفهان
* باشگاه پاس اصفهان (نیروی انتظامی)
* باشگاه مقاومت اصفهان (سپاه پاسداران)
* باشگاه آب منطقه‌ای
* باشگاه پلی اکریل اصفهان
=== سالن سرپوشیده ===
در اصفهان سالن‌های متعدد ورزشی اعم از دولتی یا بخش خصوصی فعال هستند. بعضی از این سالنها عبارتند از:
* سالن ورزشی تختی اصفهان
* سالن ورزشی پیروزی اصفهان
* سالن باشگاه کارگران اصفهان
=== استخر ===
در اصفهان تعداد قابل توجهی استخر در جای جای شهر قرار دارد. برخی از معروفترین آنها عبارتند از:
* استخر قصر موج
* استخر اداره برق منطقه‌ای
* استخر فجر (سپاه پاسداران)
* استخر ۱۵ خرداد (سپاه پاسداران)
* استخر شهدای ارتش
* استخر ابوذر
* استخر جی
* استخر باشگاه کارگران
* استخر سلمان
* استخر شرکت آب منطقه‌ای
=== سایر ورزش‌ها ===
همچنین شهرداری اصفهان اقدام به ساخت بعضی اماکن مخصوص به فعالیت‌های بانوان نموده است که در این بین باغ بانوان اصفهان در حاشیه بزرگراه شهید خرازی اهمیت ویژه‌ای دارد. سایر اماکن ورزشی معروف شهر از این قرار است:
* پیست موتور سواری شمال اصفهان
* پیست کارتینگ مجموعه ورزشی ۲۲ بهمن (ارتش)
* سالن بولینگ صفه
* چندین سالن بیلیارد
== غذاهای سنتی ==
در اصفهان غذاهای سنتی بسیاری مورد استفاده هستند که برخی از آنها مربوط به شهرهای دیگر اصفهان بوده اند و یا در شهرهای دیگر ایران نیز رواج داشته و دارند. در این میان بریانی و خورش ماست معروف ترین غذای اصفهان می باشند. همچنین سایر غذاهای این شهر چنین می باشند: آش سماق، کله جوش که غذای ایلات قشقایی اصفهان است، سرگنجشکی، کوکو قندی، قیمه ریزه، آش ماش و قمری، یخنه ترش، ماش و زردک، اوماج سرکه و چغندر، نخود و آب.
== ره‌آورد شهر ==
معروفترین ره‌آورد اصفهان گز است. گز یک نوع شیرینی است که با گز انگبین یا ترنجبین شکر بادکا و مغز پسته، بادام، فندق یا گردو و سفیده تخم مرغ و گلاب ساخته می‌شود و در آن در از هیچ ماده شیمیایی استفاده نمی‌شود. از دیگر رها آوردهای اصفهان می توان به صنایع دستی به ویژه قابهای خاتم کاری و میناکاری، پارچه های قلمکاری شده و آثار مختلف قلمزنی اشاره نمود.
== شهرهای خواهر ==
اصفهان به عنوان یکی از شهرهای تاریخی و فرهنگی مشرق زمین با شهرهای زیر دارای پیوند خواهرخواندگی است:
== نگارخانه ==
پرونده:Naghsh-e-jahan masjed-e-shah esfahan.jpg|دورنمای گنبد مسجد شاه (که هم‌اکنون آن را مسجد امام می‌خوانند)، واقع شده در میدان نقش جهان پرونده:Baptistère kelisa-e-vank esfahan.jpg|کلیسای وانک پرونده:Inscription-Esfahan.JPG|کتیبه خطی هندسی در مسجد جمعه پرونده: Ali Qapu2.jpg| دورنمای عالی‌قاپو از مسجد شیخ لطف‌الله پرونده:Ali Qapu night.jpg|عمارت عالی‌قاپو در شب پرونده:Shah square.JPG|میدان نقش جهان پرونده:۴۰۵۴۲۳۱۲٫jpg|هتل آسمان پرونده:۳۳pol.JPG|سی‌وسه‌پل پرونده:Shahrestan_bridge.JPG|پل شهرستان پرونده:Khajou.JPG|پل خواجو پرونده:Sio se pol.jpg|سی‌وسه‌پل بر روی رودخانهٔ زاینده‌رود یادگار دورهٔ صفویه پرونده:۳۳ Pol at night.JPG|سی‌وسه‌پل در شب پرونده:|پل خواجو در شب پرونده:Khajou.jpg|پل خواجو در شب پرونده:Under bridge.JPG|زیر پل خواجو پرونده:Joui Bridge at night.JPG|پل جویی در شب پرونده:Abbasi Hotel.jpg|هتل عباسی پرونده:Abbasi hotel.jpg|هتل عباسی پرونده:Abbasi hotel2.jpg|هتل عباسی پرونده:Shah mosque.JPG|مسجد امام در شب پرونده:Sheikh lotfolla.jpg|مسجد شیخ لطف‌الله پرونده:Sheikh Lotf Allah Mosque.jpg|درون مسجد شیخ لطف‌الله پرونده:Sheikh Lotf Allah.jpg|درون مسجد شیخ لطف‌الله پرونده:Charbaq mosque.jpg|مدرسه چهارباغ پرونده:Naghshe_Jahan_Square_Isfahan_modified.jpg
== جستارهای وابسته ==
* فهرست آثار تاریخی اصفهان
* بناهای تاریخی تخریب شده توسط ظل‌السلطان
* مکتب شهرسازی اصفهان
* شهر جدید بهارستان
* مراکز خرید
* زاینده رود
* پل آذر اصفهان
* پل فلزی اصفهان
* کوه صفه
* مشاهیر اصفهان
* فهرست مدارس اصفهان
* موزه هنرهای معاصر اصفهان
* صنایع دستی اصفهان
* خانه‌های تاریخی اصفهان
* لهجه اصفهانی
== پانویس ==
== پیوند به بیرون ==
* پرتال شهر اصفهان
* پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری اصفهان
* شورای شهر اصفهان
* نقشه شهر اصفهان
* ممنوعیت بلند مرتبه سازی در اصفهان واحد مرکزی خبر
About The Author
