کرج

کرج یکی از کلان شهرهای ایران و همچنین مرکز، استان البرز می‌باشد. جمعیت این شهر برپایهٔ سرشماری سال ۱۳۸۵ خورشیدی برابر با ۱٬۳۷۷٬۴۵۰ نفر بوده‌است که از این جهت پس از شهرهای تهران، مشهد، اصفهان و تبریز به‌عنوان پنجمین شهر پرجمعیت ایران به‌شمار می‌رود. کرج پس از تهران بزرگ‌ترین شهر مهاجرپذیر ایران است و با توجه به جوان‌بودن آن نسبت به سایر شهرهای بزرگ ایران، هم‌اکنون به‌عنوان یکی از کلان‌شهرهای کشور به‌شمار می‌آید.

== موقعیت و تقسیمات کشوری ==

کرج در ۳۶ کیلومتری غرب تهران و در کرانه غربی رود کرج و در دامنه جنوبی رشته کوه البرز قرار گرفته‌است. این شهرستان از شمال به استان مازندران، از جنوب به شهرستان شهریار و استان مرکزی، از غرب به شهرستان ساوجبلاغ و استان قزوین و از شرق به شهرستان تهران محدود است.

جلگه پهناور کرج با ارتفاع متوسط ۱۳۲۰ متر از سطح دریا در مسیر راه ارتباطی وسایط نقلیه حامل کالاهای وارداتی و صادراتی از مرز ترکیه و آذربایجان و به مقصد تهران و بالعکس است.

کوههای البرز استان مازندران و کرج را از هم جدا کرده‌است. دهستان کرج در میان دره‌های پرپیچ‌وخم البرز و در اطراف جاده چالوس قرار دارند. از تونل کندوان تا روستای مراد تپه در غرب اشتهارد، حوزه فرمانداری کرج را تشکیل می‌دهد.

حوزه فرمانداری کرج در سال ۱۳۳۷ برای جمعیتی در حدود ۳۵ هزار نفر و با وسعتی در حدود ۵۸۳۰ کیلومتر مربع بنیاد شد. این شهرستان تا سال ۱۳۶۸ دارای چند بخش شامل: مرکزی، شهریار، رباط کریم و طالقان و اشتهارد بود، ولی پس از تبدیل بخش‌های شهریار و رباط کریم و ساوجبلاغ به شهرستان چهار بخش از آن جدا گردید و هم‌اکنون شامل دو بخش مرکزی و اشتهارد و هفت دهستان است.

بخش مرکزی با ۶ دهستان به نام‌های: نسا، آسارا، آدران، کمال آباد، گرمدره از تونل کندوان تا (ماهدشت) یا مرد آباد یا همان شاهدشت قدیم را شامل می‌شود.بخش اشتهارد که از احمدآباد تا مرادتپه ادامه دارد، تنها یک دهستان به نام پلنگ آباد (رحمانیه) دارد.

== پیشینه تاریخی ==

کرج مدتی جزء مازندران و زمانی قسمتی از ری بوده ‌است و گاهی از روستاهای طالقان یا شهرستانک محسوب می‌شده ‌است. تا پیش از حمله مغول رفت و آمد کاروان‌ها بیشتر از راهی بوده که از طریق سگزآباد و شهریار به ری می‌رفته است. از این دوره به بعد راه قزوین – کرج – ری اهمیت بیشتری یافت ولی اهمیت کرج در دوره صفوی به دلیل قرار گرفتن بر سر راه قزوین به تهران و تبریز بیشتر شده و کاروانسراها، پلها و قلعه‌های ایجاد شده در حاشیه این جاده به آن هویت بخشیده‌است.

مقدسی در سده چهارم هجری قمری از کرج به عنوان یکی از روستاهای ری نام برده‌است.در آغاز سده هفتم هجری قمری یاقوت حموی نیز کرج را تابع ری دانسته‌است.

حمدالله مستوفی در سده هشتم هجری قمری کن و کرج را از ولایات تابع طالقان برشمرده و در ذکر رودخانه‌های عراق عجم از کوهرود نام می‌برد که ویژگی‌های آن به طور دقیق قابل تطبیق بر روی رودخانه کرج است.

در سده‌های میانه اسلام و پس از آن به ویژه در عهد آخرین پادشاهان صفوی که تهران مقر حکومتی دربار می‌شود، مسیر قزوین – کرج – تهران مورد توجه قرار می‌گیرد و به احتمال فراوان کاروانسرای صفوی کرج قابل انتساب به همین دوره‌ است.

دوره قاجاریه به ویژه عصر فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه کرج به علت همجواری با پایتخت و قرار گرفتن بر سر راه ارتباطی سلطانیه و تبریز مورد توجه سلیمان میرزا قرار گرفت و کاخ سلیمانیه را در انجا ساخت. در همین دوران سپاهیان زیادی از منطقه عبور کرده و یادداشتهایی از خود بر جای نهاده‌اند. در این دوره کرج به عنوان قسمتی از راه اصلی تهران-قزوین شناخته می‌شد.در بیشتر سفرنامه‌های غربی و فارسی به گستردگی از این مکان یاد نشده است.

== ریشه‌یابی نام ==

کرج از کلمه کراج به معنی بانگ و فریاد است. زیرا در تپه آتشگاه و کوههای کلاک و قلعه دختر شهرستانک و بز قلعه اشتهارد در ایام تابستان برای خبر رساندن و دیده بانی آتش افروزی می‌شد و در موقع جنگ بدینوسیله از هجوم دشمنان با خبر می‌شدند، در آن روزگار ممکن است، نام کرج، کراج بوده‌است.

در فرهنگ نفیسی کرج به معنی گوی، گریبان، چاک و شکاف آمده و آنرودخانه ایست که در کوههای شمال غربی ری جاری می‌شد و بلوک شهریار و ساوجبلاغ را مشروب می‌سازد و نام دهی است در کنار این رودخانه که پادشاهان قاجار در آنجا بناها و قصرهای عالیه برپا نموده‌اند. همچنین در کتب مختلف آمده، لفظ کرج از کلمه کرژ به معنی کوهپایه‌است.

== مراحل گسترش تاریخی شهرستان ==

کرج در محدوده خیابان‌های کشاورز و مصباح، روستایی تابع بخش ساوجبلاغ از توابع حوزه ۱۹ تهران بود و در این دوره مراکز اداری و تجاری آن گاهی تهران، برغان، کردان و هشتگرد بوده‌ است. سپس شهر کرج تابع شهرستان تهران شد و نمایندگی‌های ادارات مرکزی به رتق و فتق امور آن می‌پرداختند. این شهرستان با جهشی سریع از دوره روستایی و شهری گذشت و منطقه بسیار وسیعی را در بر گرفت. اشتهارد، شهریار، طالقان، ساوجبلاغ، کوهپایه و بخش حومه تابع استان تهران، همه قلمرو کرج به حساب می‌آمد. پس از انقلاب اسلامی، با گسترش سریع و افزایش جمعیت و پیدایش قطب‌های جاذبه‌ای، کرج به چندین شهرستان و منطقه تقسیم شد؛ که اینک هر کدام از بخش‌های پیشین به یک شهرستان و بسیاری از روستاهای اقماری آن خود به شهر و شهرک‌هایی تبدیل شده‌اند.

محدوده‌ای که امروز کرج بزرگ (شهر کرج) نامیده می‌شود، در گذشته شامل روستاهایی تابع حوزه کن، شهرستان شمیران، ساوجبلاغ و شهریار بوده است؛ و کلاک، سرجو، حصار، وسیه، باغ پیر، بیلقان، حسین‌آباد بیلقان، علی‌آباد پرگیرک، تپه مرادآباد، بیدستان، صحرای ویان، جوادآباد، نهر رستم، دره دروا، حسن‌آباد، حاجی‌آباد، صوفی‌آباد، وهرجرد (ورگرد)، دلمبر، حیدرآباد، میان‌جاده، شنبه‌دژ، نوزمین، سیاه کلان، کسین، کارخانه قند، حسین‌آباد مهرشهر، پیشاهنگی، گلدشت، جو مردآباد، سرحد آباد، آسیا برجی، سرآسیاب، ده کرج، حسین‌آباد راه‌آهن، شهر صنعتی، اطراف امامزاده طاهر و امامزاده حسن، باغ فلاحت و مناطق دیگری که درسال‌های اخیر در محدوده شهر کرج قرار گرفته، را در بر می‌گرفته‌است.

در سال ۱۳۸۹ خورشیدی پس از تصویب مجلس شورای اسلامی، شهر کرج به همراه ۳ شهرستان دیگر در قالب استان البرز جای گرفت.

برپایه بررسی‌های سال ۱۳۸۷ خورشیدی کلانشهر کرج در آن سال دارای ۶۸۰ هکتار بافت فرسوده شهری بوده‌است.

== دانشگاه‌ها و مراکز علمی گسترده مستقر در شهر کرج ==

* مرکز تحقیقات کشاورزی و پزشکی هسته‌ای کرج
* پژوهشگاه مواد و انرژی
* موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر
* موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی کرج
* مجتمع تولیدی، تحقیقاتی انستیتو پاستور ایران
* موسسه تحقیقات علوم دامی کشور
* موسسه تحقیقات خاک و آب
* مرکز فضایی ماهدشت
* مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران
* پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران
* دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج
* دانشگاه هنر
* دانشگاه تربیت معلم
* دانشگاه محیط زیست
* دانشگاه جامع علمی – کاربردی
* دانشگاه پیام نور
* دانشکده علوم پزشکی
* آموزشکده فنی شهید بهشتی
* آموزشکده فنی هفده شهریور
* آموزشکده عالی سما واحد کرج
* مرکز تربیت معلم حکیم ابوالقاسم فردوسی فردیس
* دبیرستان و مرکز پیش دانشگاهی البرز(کالج البرز)

×دبیرستان شهید رجایی

== مراکز صنعتی کرج ==

کرج دارای تعداد زیادی واحدهای تولیدی و صنعتی است که در مناطق مختلف شهر و یا عمدتاً در شهرکهای صنعتی متمرکز شده‌اند. برای نمونه دو شهرک صنعتی سیمین دشت و بهارستان مجموعاً بیش از ۴۷۰ واحد تولیدی فعال دارند و بیش از ۹۵۰ واحد دیگر در مناطق مختلف شهر و حومه آن قرار دارند.

== مکان‌های تاریخی، فرهنگی ==

در حوزه فرمانداری کرج بیش از ۱۰۰ اثر با ارزش فرهنگی – تاریخی و هنری شناسایی شده و در گزارش بررسی و شناسایی این منطقه درج گردیده .ازاثار ومکانهای تاریخی که دارائه قدمت دوره اسلام وبیش از اسلام ودوره قاجار وصفوی و قرن ۷ و ۸ و ۹ هجری میتوان موارد زیر را نام برد.

آثار فرهنگی و تاریخی دهستان‌های نسا، آسارا و آدران دهستان‌های نسا، آسارا و آدران در منطقه‌ای کوهستانی قرار داشته و آبادیهای آن‌ها در دره‌های پرشیب و یا بر حاشیه مرتفع کوه‌ها ایجاد شده‌است.آثار فرهنگی – تاریخی دهستانهای کمال آباد، گرمدره، محمدآباد.در این محدوده از حوزه فرمانداری کرج آثار ارزشمند و چشمگیری وجود دارد که شماری از آنها توسط کارشناسان میراث فرهنگی استان تهران و کرج معرفی شده و تعدادی نیز در حال مرمت و استحکام بخشی هستند.دو گرمابه قدیمی واقع در روستاهای هلجرد و بیلقان نیز از اثار طبیعی کرج است.

== جاذبه‌های گردشگری ==

از جمله جاذبه‌های گردشگری کرج می‌توان جاده کرج – چالوس، باغ سیب مهرشهر کرج، کاخ مروارید (شمس)، پارک خانواده جهانشهر و روستای تاریخی آتشگاه را نام برد.

کاروانسرای شاه‌عباسی، پل تاریخی کرج و امامزاده طاهر کرج که مدفن بسیاری از ناموران شعر و هنر معاصر ایران است از دیگر جاذبه‌های تاریخی – فرهنگی گردشگری کرج به شمار می‌روند.

دیگر جاذبه‌های گردشگری کرج:

* مجموعه سد امیرکبیر، امکانات ورزش‌های آبی از جمله قایق سواری، اسکی روی آب، ماهیگیری
* پیست اسکی دیزین
* پیست اسکی خور
* روستای آتشگاه کرج
* آتشکده تخت رستم
* کاخ سلیمانیه واقع در دانشکده کشاورزی
* آرامگاه شاهزاده سلیمان
* باغ لاله گچسر
* دره ارنگه
* دهکده واریان
* روستای برغان
* دریاچه سد طالقان
* باغات طالقان
* روستای آغشت
* رودخانه کرج
* غار یخ‌مراد
* دره پل خواب
* روستای وینه
* آبشار آدران
* باغ گلها
* مرکز خرید مهستان
* پارک خانواده کرج با امکانات ورزشی و تفریحی
* پارک تنیس
* باغات جهانشهر
* کوه باغستان کرج

== محله‌ها ==

از محله‌های قدیمی کرج که دارای ساکنین اصیل و بومی هستند می‌توان به محله‌های مصباح، حاجی‌آباد، جوادآباد، آسیاب برجی، حصارک، میان‌جاده، حصار، کلاک و سرحدآباد اشاره کرد. گویش بومی کرج که به گویش‌های ایرانی مناطق شمالی‌تر همانندی داشته در این محله‌ها صحبت می‌شده‌است.

دیگر محله‌ها:

* شهرک استاندارد
* چهارراه طالقانی
* اتحاد
* شهرک استادان
* اسلام‌آباد
* آسیاب برجی
* اصفهانی‌ها
* اکبرآباد
* آسارا
* باغستان
* محله بهار
* جهانشهر
* جوادآباد
* چهارصددستگاه کرج
* حاجی‌آباد
* حسن‌آباد
* حسین‌آباد

* حصار
* حصار بالا
* حصارک
* حیدرآباد
* خیابان فردوسی
* دهقان‌ویلا
* دولت‌آباد
* رزکان نو
* زیبادشت
* ساسانی (شهید صدوقی)
* سرجوب
* سرحدآباد
* سهرابیه
* شاهین ویلا
* شهر صنعتی
* شهرک ۱۱۰
* جعفرآباد (جعفریه)

* شهرک امام
* شهرک امام رضا
* شهرک جهازی‌ها
* شهرک خاتم الانبیاء
* شهرک ذوب آهن
* شهرک شاهد
* شهرک شهید رستمی
* شهرک شهید مطهری
* شهرک شیخ سعدی
* شهرک فرهنگیان
* شهرک وحدت
* شهرک یاس
* شکرآباد
* عظیمیه (شهرک رسالت)
* فاز ۴
* فردیس
* قزلحصار
* قلمستان

* کلاک
* کوی امامیه
* کوی بنفشه
* کوی شقایق
* کوی قائم
* کوی کارمندان جنوبی
* کوی کارمندان شمالی
* کوی مدرس
* کوی ولی‌عصر
* کیانمهر
* گرمدره
* گلشهر
* گوهردشت (رجایی‌شهر)
* مرکز شهر کرج
* مصباح کرج
* ماهدشت
* مشکین دشت

* محمد شهر
* مهرویلا
* مهرشهر
* نوروزآباد
* همت‌آباد
* وسیه
* وهرجرد
* ویان
* شهرک پیشاهنگی
* شهرک گلدشت

== حمل و نقل وشبکه ارتباطی ==

مسیر جابجایی کاروان‌ها به سمت جاده چالوس از میان روستای کرج که در دوره قاجار ساخته شده است امروزه جای خود را به بزرگراه داده است.این مسیر تهران را به کرانه‌های دریای خزر از طریق تونل کندوان که در سال ۱۹۳۸ احداث شد، متصل می‌کند.یکی دیگر از راه‌های اصلی که از میان کرج می‌گذرد بزرگراهی بود که تهران را به آذربایجان و گیلان متصل می‌کند.

کلان شهر کرج از دیرباز، پل ارتباطی و گلوگاه بسیار مهمی در حد فاصل تهران- قزوین و شهرهای استان مازندران بوده‌است. همچنین در طی سه دهه گذشته با ایجاد شبکه راه‌های جدید و احداث آزادراه‌های منشعب و عبوری از آن بر اهمیت این شهر در مسیر ارتباطی تهران به کشورهای اروپایی افزوده شده‌است. مهم‌ترین راه‌های ارتباطی کرج عبارت‌اند از:

# آزادراه تهران- کرج- قزوین به طول ۱۵۹ کیلومتر
# راه آسفالته کرج- هشتگرد به طول ۳۸ کیلومتر
# راه آسفالته کرج- چالوس به طول ۱۶۱ کیلومتر
# راه آسفالته کرج- شهریار به طول ۱۸ کیلومتر
# راه آسفالته کرج- بوئین زهرا به طول ۹۸ کیلومتر
# راه آسفالته کرج- رباط کریم به طول ۴۰ کیلومتر
# راه آسفالته کرج- گاجره – دیزین- شمشک به طول ۸۲، ۸۸ و ۱۰۳ کیلومتر

همچنین در سال ۱۳۸۰ انواع راه‌های موجود در شهرستان کرج (آسفالت، اصلی، فرعی، شنی) بالغ بر ۶۳۶ کیلومتر بوده‌است. پایانه‌های مسافربری کرج نقش عمده‌ای را در زمینه ترابری و جابجایی بار و مسافر از مقصد کرج به سوی نقاط مختلف ایران بر عهده دارند. همچنین در سال ۱۳۷۷ فعالیت روزانه قطار سریع‌السیر کرج- تهران (مترو-خط ۵) مورد بهره‌برداری قرار گرفت و از ایستگاه مرکزی کرج تا ایستگاه صادقیه (آریاشهر) تهران می‌توان استفاده نمود و ادامه مسیر در جنوب تهران به ایستگاه شهر ری و بهشت زهرا و شمال تهران به ایستگاه میرداماد منتهی می‌گردد. در حال حاضر مترو در مسیر کرج- مهرشهر به طول ۱۱ کیلومتر مورد بهره برداری قرار گرفته‌است. ایستگاه راه آهن شهر کرج که در قسمت جنوب آزادراه تهران-کرج قرار دارد یکی دیگر از شبکه‌های انتقال مسافر و بار می‌باشد که فاصله آن از تهران به کرج ۴۱ کیلومتر و از ایستگاه کرج تا قزوین ۱۰۳ کیلومتر است.

== آب و هوا ==

کرج به علت اختلاف ارتفاع در نقاط پست و مرتفع دارای پوشش گیاهی گوناگونی است.میزان بارندگی سالیانه در این شهر حدود ۳۰۰ میلیمتر است.

امروزه هوای کرج به دلیل گسترش شهر و تردد زیاد وسائل نقلیه و وجود کارخانه‌ها و شهرکهای صنعتی رو به آلودگی است به طوری که در فصل زمستان وپاییز وارونگی دما کاملا قابل لمس بوده است. پرونده:دورنمای کرج.jpg|روز سالم پرونده:Karaj clear02.JPG|روز آلوده پرونده:Karaj paak 03.JPG|روز سالم

== ناموران کرج ==

برای دیدن مقالهٔ افراد معروف اهل کرج :رده:اهالی کرج را ببینید.

== مکانهای مهم و مشهور ==

* فرودگاه پیام
* کاروانسرای شاه عباسی

پرونده:MSM-MERC-01.jpg|پژوهشگاه مواد و انرژی (مشکین دشت) پرونده:karaj.jpg|دور نمای کرج (سه باندی گوهردشت) پرونده:Varyan n.jpg|دریاچه سد کرج پرونده:Varyan by safari varyani2.jpg|دریاچه سد کرج پرونده:۲۶۲۰۳۱۷۲٫jpg|دهکده واریان پرونده:۳۱۲۹۷۰۶۵s.jpg|طبیعت جاده چالوس پرونده:۲۸۸۵۳۹۳۲٫jpg|طبیعت جاده چالوس پرونده:۲lxy1le.jpg|دریاچه سد کرج پرونده:Karaj, winter.jpg|کرج در زمستان

== منابع ==

== پیوند به بیرون ==

* سایت فرمانداری کرج
* شهرداری کرج
* نقشه کرج