همدان

در سال ۱۳۸۵ مجلس شورای اسلامی در مصوبه‌ای همدان را پایتخت تاریخ و تمدن ایران اعلام کرد.

این شهر در مرداد سال ۱۳۸۸ توسط شورای عالی مسکن و شهرسازی و معماری ایران که متشکل از وزیر مسکن وشهرسازی، وزیر کشور، وزیر اقتصاد، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر نیرو، وزیر جهاد کشاورزی، وزیر دفاع و همچنین معاون راهبردی و نظارت رئیس جمهور است، به عنوان یازدهمین کلانشهر ایران معرفی شد و هم اکنون «مجموعه بزرگ شهری همدان» شامل شهرهای همدان، اسدآباد، بهار، لالجین، جورقان، صالح آباد و مریانج است .

در سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۴ خورشیدی مهندس آلمانی کارل فریش (Karl Frisch) طرحی مدرن را برای همدان طراحی کرد که از نوع نقشه‌های شعاعی محسوب می‌شود اما متاسفانه امروزه به دلیل تراکم جمعیت و به دلیل طرح شعاعی، ترافیک مرکز شهر بسیار زیاد میباشد . میدان مرکزی همدان(میدان امام) تنها یک خواهرخوانده در شهر کارلسروهه {آلمانی|Karlsruhe} دارد. در این میدان ۶ خیابان اصلی به میدان اصلی شهر وصل شده‌اند .

== جایگاه تاریخی همدان ==

=== همدان پایتخت تاریخ و تمدن ایران ===

همدان، اولین پایتخت نخستین شاهنشاهی در ایران در ۲۷۰۰ تا ۲۵۵۰ سال پیش بوده‌است.این شهر را نخستین شاه ماد بنیان نهاد و آن را در زبان ایرانیان دوران مادها هگمتانه به معنی «جای گرد آمدگان» نامیدند. همدان پایتخت تابستانی شاهان هخامنشی و اشکانی نیز بوده‌است .نام هگمتانه به مرور زمان در دوران ساسانیان به اَهمتان، اَهمدان و سپس به همدان دگرگون شده‌است. آثار مکشوفه از محوطهٔ باستانی هگمتانه و نیز کتیبه‌های گنج‌نامه آثاری از آن زمان می‌باشند. آثار تاریخی، فرهنگی متعدد موجود در همدان، موجب شد تا در جلسه مورخ ۰۲/۰۲/۱۳۷۰ شورای عالی شهرسازی و معماری کشور، همدان به عنوان یکی از شش شهر تاریخی، فرهنگی کشور شناخته شود

=== پیش از اسلام ===

مهاجرت‌ اقوام آریایی‌نژاد ماد از حدود ۳۵۰۰ سال پیش به منطقه غرب ایران و محدوده فعلی استان همدان به تدریج منجر به شکل گیری نخستین حکومت فراگیر به مرکزیت هگمتانه (همدان) در فلات قاره ایران گشت. بر اساس نوشته‌های هرودوت مورخ یونانی به دستور دیاکو نخستین پادشاه ماد در هگمتانه (همدان) پایتخت آنان استحکامات عظیمی شامل ۷ دژ مشهور به هفت حصار و کاخ‌های شاهی برپا شد. بیشتر پژوهندگان علوم تاریخ و باستان‌شناسی بر این باورند که تپه و بناهای امروزی هگمتانه در دل شهر همدان، برجای ماندهٔ بقایای همین تأسیسات می‌باشند.

از دوره هخامنشیان علاوه بر سنگ نوشته‌های میخی گنجنامه همدان تعداد قابل توجهی اشیاﺀ زرین و سیمین و نیز بقایای کاخهای سنگی به یادگار مانده‌است .

از دوره‌های سلوکی واشکانی در همدان گورستان پارتی برجای است.

در دوره ساسانی شهر همدان یکی از ضرابخانه‌های این حکومت بوده وسکه‌های متعددی از این دوره در دست می‌باشد..

=== پس از اسلام ===

اعراب در یورش به ایران گشودن همدان را به سال ۶۴۵ میلادی پس از فتح نهاوند بزرگ‌ترین پیروزی خود بر ساسانیان شمرده‌اند . تازش مغولان به همدان طی سالهای ۶۱۸ و ۶۲۱ آنجا را همچون دیگر شهرهای آباد و بزرگ ایران زمین یکسره دستخوش ویرانی ساخت. بیشتر مردم در دفاع قهرمانانه جان خود را باختند و بعداً شهرکی در حومه شمالی شهر بنام همدان نو، پا گرفت.

در عهد ایلخانان این شهر تا حدی اهمیت سابق را باز یافت.در زمان وزارت خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی این شهر از توجهات آن وزیر بهسازگر و دانشمند برخوردار شد، اما در دوره‌های تیموری و ترکان باز از تهاجمات برکنار نماند.

احمد پاشا عثمانی حکمران بغداد این شهر را به طرز وحشیانه‌ای تسخیر کرد.هشت سال بعد نادر شاه افشار همدان را از تصرف عثمانی‌ها درآورد .در دوره زندیه همدان در دست امیران آن خاندان می‌گردید و ظهور طایفه قراگوزلوها در عرصه سپاهیگیری و صیانت در همدان از آثار همین دوره‌است.در دوران قاجاریه رونق تجارتی شهر طی عصر قاجاریه بر حسب موقعیت سیاسی و جغرافیایی آن تا حدی بازگشت.

== نمای شهر ==

== مردم ==

=== گویش و زبان ===

گویش اکثریت مردم شهر همدان، فارسی با لهجه همدانی است.

=== جمعیت ===

=== شخصیت‌های معروف ===

از شاعران، ادیبان و عالمان مشهور استان همدان می‌توان به بزرگانی چون باباطاهر همدانی، عین القضات همدانی, میرزاده عشقی، ابن صلاح همدانی و از شخصیت‌های معروف دوران معاصر می‌توان به احسان یارشاطر، مصطفی رحماندوست، دکتر محمد مفتح، ابوالحسن بنی‌صدر، شیرین عبادی و پرویز پرستویی اشاره کرد. بوعلی سینا از دانشمندان و نوابغ روزگار در سفری به همدان بیمار شد و به سال ۴۲۸ درگذشت آرامگاه وی هم اکنون در شهر همدان قرار دارد.

== جغرافیا ==

=== آب و هوا ===

آب و هوای همدان سرد است و در فصل زمستان زمین پوشیده از برف می‌شود. تابستان همدان معتدل و زمستان طولانی و سرد و برفی است.

میانگین دمای سالانه همدان ۱۱,۳° ثبت شده‌است . همچنین گرمترین دمای همدان +۴۰° و سردترین دمای آن -۳۲,۸° ثبت شده‌است . میانگین بارش سالانه همدان نیز ۳۱۷,۷ میلیمتر اندازه گیری شده‌است .

=== میزان تابش آفتاب در همدان ===

در جدول روبرو به متوسط میزان تابش آفتاب در همدان در ماه‌های سال اشاره شده‌است.

=== ناهمواری‌ها ===

بطور کلی همدان یک شهر کوهپایه‌ای است که فعالیت‌های شهرسازی و تمرکز منازل مسکونی در آن بیشتر مربوط به مناطقی است که شیب دامنه‌های کوهپایه‌ای آن زیاد نبوده و از لحاظ توپوگرافی، شرایط ملایمی دارند . بلندترین نقطه شهرستان همدان در قله الوند با ارتفاع ۳۵۷۰ متر و پست‌ترین نقطه آن زمین‌های عمر آباد با ارتفاع ۱۶۰۰ متر است، که محل خروج رود قره چای می‌باشد. متوسط ارتفاع این شهرستان نیز از سطح دریا حدود ۱۸۲۰ متر است.ارتفاعات همدان عموما جهت شمال غربی-جنوب شرقی دارند.سلسله جبال الوند فرا روی شهر همدان قرار دارند که توده اصلی آن از همدان تا تویسرکان حدود ۴ کیلومتر و عرض آن به ۱۰ کیلومتر می‌رسد.

تصاویری از قلل رشته کوه الوند و ارتفاعات آن: تصویر:Alvand1.jpg|قله الوند در زمستان تصویر:Alvand2.jpg|قله الوند در تابستان تصویر:Ghezel Arsalan peak.jpg|فله قزل ارسلان تصویر:Kalagh-lane.jpg|کوه پیمایی به سمت قله کلاغ لانه تصویر:Mishan square.jpg|میدان میشان

=== زمین شناسی ===

انواع خاکهای همدان:

* رسوبات واریزه‌ای
* رسوبات آبرفتی

رسوبات واریزه‌ای و آبرفتی همدان، تحت تاثیر فرایندهای زمین شناسی پیچیده‌ای تشکیل گردیده‌اند که از دوره‌های گذشته بر این منطقه حاکم بوده‌است و بر اثر آن، رسوبات موجود در این منطقه شکل گرفته‌اند . قابل ذکر است که در حال حاضر بخش‌هایی از این رسوبات می‌توانند بعنوان منابع قرضه در امور ساخت و ساز‌های مهندسی مورد استفاده قرار گیرند.

=== آبهای سطحی ===

به طور کلی رودخانه‌های همدان از چشمه‌سارها و زهاب‌ها تغذیه می‌شوند و معمولا در فصل تابستان همراه با افزایش دمای هوا و نیاز بیشتر نباتات به آب (به استثنای گاماسیاب و سیمینه‌رود) بقیهٔ رودها، خشک و یا به پایین‌ترین حد آب‌دهی می‌رسند عموماً هامونه و دشت‌های استان در بخش شمال‌شرق و شرق بلندی‌های الوند قرار گرفته‌اند ..

==== مهم‌ترین رودهای شهر همدان ====

رود آبشینه، رود قره‌چای (سیاه‌رود)، رود سیمینه‌رود، رود خاکو، رود دره مرادبیگ، رود عباس‌آباد .

== جاذبه‌ها ==

=== آثار تاریخی ===

از دورهٔ قبل از اسلام می‌توان به آثاری همچون کتیبه‌های گنجنامه، شهر باستانی هگمتانه و مجسمه شیر سنگی اشاره کرد. از دوره پس از اسلام نیز در نقاط مختلف شهر یادمانهای متعددی برجای مانده که اهم آنها عبارت‌اند از بنای بسیار زیبا و ارزشمند گنبد علویان از دوره سلجوقی، برج قربان، آرامگاه استر و مردخای، بقعه خضر، بنای امامزاده یحیی، امامزاده حسین و امامزاده اسماعیل، پل آبشینه از دوره صفوی و مسجد جامع و بازار و میدان امام همدان از ابنیه مهم بعداز دوره صفوی است. تصویر:Baba Taher mkh.JPG|آرامگاه باباطاهر در همدان تصویر:Hamadan – Borj-e Qorban.jpg|برج قربان تصویر:Ghonbad-alaviyan.jpg|گنبد علویان تصویر:Shir sangi.JPG| شیر سنگی تصویر:Grigori stephan church.jpg|کلیسای گریگوری استفان در همدان

=== مراکز گردشگری، چشم‌اندازهای طبیعی ===