لهجه گاپله‌ای
گاپله‌ای نام محلی لهجه‌ای فارسی مردم منطقه چاپلق ازنا در دشت جاپلق در استان لرستان ایران است. این لهجه تحت تأثیر لهجه‌های استان مرکزی به ویژه شهرستان خمین و گلپایگان قرار دارد. نام چاپلق تلفظ دیگری از همین نام «گاپله» است.
به ساکنان گاپله، گاپله‌ای می‌گویند. پیشه بیشتر آنان کشاورزی همراه با دامداری می‌باشد. زبانشان فارسی با لهجه‌ای ویژه که پاره‌ای از فتحه‌ها را کسره تلفظ کرده و شبیه به لهجه‌های مرکزی ایران از جمله اراکی، خمین و کاشان می‌باشد. در بعضی مناطق گاپله، زبان ترکی و ارمنی هم رواج دارد.
گرچه بخش‌هایی از گاپله و شهرستان ازنا به دلیل تقسیمات کشوری در لرستان قرار گرفته ولی به علت داشتن موقعیت جغرافیایی و دشتی، فرهنگ وآداب و رسوم، ارتباطات فرهنگی و پیوندهای اجتماعی، جزو شهرها و مناطق حوزه مرکزی ایران محسوب می‌شوند و به علت حائل شدن رشته کوه‌های بلند از جمله اشتران‌کوه و سفیدکوه، ارتباط فرهنگی و اجتماعی بسیار کمی با لرستان دارد.
نژاد گاپله‌ای‌ها آریایی و فارس می‌باشد که میانگین دارای قدی بلند و گردنی کشیده، پوستی روشن و موهایی خرمایی و پیشانی آنان پهن می‌باشد. لباس مردان شلواری میانه است که پیراهنی بلند بر روی آن می‌پوشند و دستاری بر روی پیراهن می‌بندند. و در آخر لباسی بلند شبیه به عبا بر روی آنان می‌پوشند که به آن «مرادبگی» (morad bagi) می‌گویند. کشاورزان گاپله‌ای لباس‌های مذکور را بدون مرادبگی می‌پوشند و همیشه داسی در دست دارند که پاره‌ای به آن «داس‌قاله» (das ghale) می‌گفتند. گاپله‌ای‌ها همیشه کلاه بر سر دارند ولی عموماً کلاهی نخی و سیاه رنگ که منگوله‌های کوچکی دارد بر سر می‌گذارند. نظیر این کلاه در تصاویر تخت جمشید نیز وجود دارد.
گاپله‌ای‌ها ویژگی اخلاقی خاصی دارند. عموماً مردمی آرام، صبور و مذهبی هستند. آیت‌الله خمینی، آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله گلپایگانی، آیت‌الله اراکی، آیت‌الله امیری در قرون معاصر و میرزا محمد شفیع ابن علی جاپلقی از پیشوایان امامیه در زمینه فلسفه، میرزای قمی، و خزائی‌ها از مذهبیون این منطقه یا نزدیک به اینجا بوده‌اند.
ویژگی اخلاقی خاص ساکنان احتمال دارد به خاطر قرن‌ها کشاورزی در سیستم اداری فئودالی بوده باشد، زیرا اولاً ساکن و یکجانشین، دارای شغلی ثابت و همیشگی بوده‌اند. بنابراین بر اساس مبانی جامعه‌شناسی این ویژگی‌ها مردم را قانونمند کرده و منافع بلند مدت را بر کوتاه مدت ترجیح می‌داده‌اند و گذشته از این‌ها سعی می‌کردند از اختلاف پرهیز کرده و در صورت بروز اختلاف، به فئودال مراجعه می‌کردند. بنابراین در سیستمی تقربیاً اداری زندگی می‌کرده و قانونمند بودند. دست کم در دوران معاصر مراجعه به آمار جرم نیروی انتظامی و دادگستری و مقایسه با مردم ساکنان همجوار گاپله مؤید این ادعا است.
اشاره‌های جغرافیایی تاریخی در خصوص مردم گاپله وجود دارد که از جمله «یاقوت حموی» در «معجم البلدان» آورده است: جابلق شهری در مغرب اقصی بوده و مردم آن از فرزندان قوم عاد می‌باشند و اهل جابرس [منطقه‌ای میان استان‌های همدان و مرکزی] از فرزندان ثمود می‌باشند. پس در آنجا مردمانی از فرزندان حضرت موسی وجود دارد.
اشاره دیگر این که در قاموس «کتاب مقدس» هاکس آمده است: … و مردم فرزیان مردمی هستند که از اعقاب و بازماندگان کنعانیان هستند. از این مطالب پیدا می‌گردد پیشینه فرزیان بیش از زمانی است که تخمین زده می‌شود که شاید اشاره‌ای به شهر گابایی بوده باشد.
About The Author
