فلسفه

فَلسَفه مطالعهٔ مسائل کلی و اساسی پیرامون موضوعاتی چون وجود، آگاهی، ارزش ها، خرد، ذهن و زبان است. وجه افتراق فلسفه با راه‌های دیگر پرداختن به پرسش‌های اساسی این چنینی (راه‌هایی نظیر عرفان و اسطوره)، رویکرد نقّادانه و معمولاً سازمان یافتهٔ فلسفه و تکیه‌اش بر استدلال‌های عقلانی‌است.

فلسفه در آغاز در دولت-شهرهای یونان، به‌ویژه آتن شکل گرفت.

واژهٔ فلسفه به معنای دوستداری حکمت است و ریشهٔ یونانی {به یونانی|φιλοσοφία} دارد که سپس به عربی و فارسی راه یافته است. مشهور است که نخستین بار فیثاغورس واژه مذکور را به کار برده است؛ زمانی که از او پرسیدند: «آیا تو فرد حکیمی هستی؟» وی پاسخ داد:«نه، اما دوستدار حکمت (Philosopher) هستم.».

اگرچه فلسفه پژوهشی تخصصی است؛ اما ریشه اش در نیازهای مشترک مردمی است که هرچند فیلسوف نیستند، به این نیازها آگاهند.

= تفاوت فلسفه و علوم تجربی =

– فلسفه مجموعه نتیجه گیری هایی نیست که درباره آن‌ها توافق وجود داشته باشد.:

در سده ششم قبل از میلاد مسیح که فلسفه در یونان باستان پیدا شد، به همه مطالعات نظری فلسفه می گفتند، و فیلسوفان نخستین در موضوعاتی کاوش می کردند که اکنون باید آن‌ها را موضوعات علم به شمار آورد؛ اما علوم گوناگون که به نتایجی رسیدند که درباره شان همرایی پدید آمد، از فلسفه جدا شدند و به رشته ای مستقل تبدیل گردیدند. ناممکن نیست که علوم دیگری از فلسفه جدا شوند، مثلا منطق در راهی گام بر می دارد که به شاخه ای مستقل از فلسفه تبدیل گردد.

از همین روست که فلسفه را مادر علوم نامیده اند. بحث فلسفی بیش تر متوجه تفکر محض است. هدف این بحث در اصل آن است که اشتباهات برطرف گردد و دشواری‌ها و پیچیدگی‌ها از میان برداشته شود. آن گاه که از این وظیفه فراغت حاصل شود، آنچه برای فلسفه به جا می ماند، پیامدهای نتیجه نیست؛ بلکه از میان رفتن چیزهایی است که پیش از آن مشکل و مسئله قلمداد می شده است.

فلسفه، مطالعه واقعیت است، اما نه آن جنبه‌ای از واقعیت که علوم گوناگون بدان پرداخته‌اند. به عنوان نمونه، علم فیزیک درباره اجسام مادی از آن جنبه که حرکت و سکون دارند و علم زیست‌شناسی درباره موجودات از آن حیث که حیات دارند، به پژوهش و بررسی می‌پردازد. ولی در فلسفه کلی‌ترین امری که بتوان با آن سر و کار داشت، یعنی وجود؛ موضوع تفکر قرار می‌گیرد؛ به عبارت دیگر، در فلسفه، اصل وجود به طور مطلق و فارغ از هر گونه قید و شرطی مطرح می‌گردد. به همین دلیل ارسطو در تعریف فلسفه می‌گوید: “فلسفه علم به احوال موجودات است، از آن حیث که وجود دارند”.

به طور خلاصه فلسفه مجموعه نتیجه گیری‌ها نیست، بلکه بیش تر راه و روش تفکر است؛ از همین روست که فلاسفه تحصّلی، کارکردهای فلسفه را در سه حوزه منطقی، زبان شناختی و کاربردی (فلسفه علم، اخلاق، سیاست و…) دانسته اند.

– تاریخ فلسفه به یک معنا خود موضوع فلسفه است:

تاریخ فلسفه به سان تاریخ علوم زائده فرعی موضوع اصلی نیست. بلکه به یک معنا خود موضوع است. مثلا دانستن تاریخ زیست شناسی، پایه دانستن زیست‌شناسی نوین نیست. زیست‌شناسی شاخه ای از دانش است، تاریخ زیست‌شناسی توضیح چگونگی دست یافتن به این دانش است، و این دو موضوعاتی جداگانه اند.

اما مطالعه فلسفه بیش تر مطالعه سیر داد و ستد اندیشه‌ها درباره موضوعات فلسفی است؛ و همین داد و ستد اندیشه هاست که تاریخ فلسفه را تشکیل داده است.

– فرآیند فلسفه ورزی خود بخشی از موضوع فلسفه است:

– فلسفه مدعی جهت دار بودن و جهت دهی است:

دانشمند از دانشش نتایج اخلاقی و فرجام گرایانه نمی گیرد، یعنی داوری نمی کند که کار جهان درست است یا خراب. حال آن که یکی از وظایف سنتی فلسفه که در آن تردید نکرده اند؛ رهنمود دادن است. رهنمود در این باب که چگونه باید زیست، و این وظیفه موضوع علم نیست.

گذشته از جهت دهی‌های کلی قسم دیگر جهت دهی مختص به هر یک از دانش پژوهان فلسفه است. به دشواری می توان تصور کرد که رشته دیگری (البته به جز دین) بتواند آن دگرگونی عمیقی را که فلسفه در دیدگاه دانش پژوه ایجاد می‌کند به وجود آورد.

فیزیکدانی بزرگ شما را می خواند تا تصوراتی را که درباره نحوه پیدایش کهکشان‌ها دارید تغییر دهید؛ اما فیلسوفی بزرگ در واقع شما را فرا می خواند تا زندگیتان را دگرگون سازید.

– اعتبار علوم وابسته به قلمرو فلسفه است:

علم پیش فرض هایی دارد که قبلا در فلسفه مورد توجه قرار گرفته اند. گزاره هایی مانند اینکه: طبیعت مادی واقعیت دارد؛ طبیعت دارای قوانین ثابت علت و معلولی است؛ طبیعت قابل فهم و از منابع معرفت بشری است؛ علمی نیستند، بلکه لازمه پرداخت به علم می باشند.

درست است که برای مثال دانشمندان علوم لزوما از دلالت‌های فلسفه علم بر کارشان آگاهی ندارند، و فلسفه قادر بر تحت تاثیر قرار دادن نحوه کارشان نیست، اما بی تردید فلسفه علاوه بر آنکه می تواند تفکر دانشمندان را نسبت به آنچه انجام می دهند تغییر دهد؛ پیش فرض هرگونه علم ورزی است.

= تفاوت فلسفه و دین =

در دین، معرفت متکی بر وحی است، و حقایق نهایی در پرتوی وحی فهمیده می شوند؛ اما در فلسفه، وحی نیز باید به محک منطق و استدلال آزموده شود.

= چرا به فلسفه بپردازیم؟ =

== کارکردهای عام فلسفه ==

– اعتبار علوم وابسته به قلمرو فلسفه است:
– انسان و جامعه ناگزیر به انتخاب است:

== فواید شخصی مطالعه فلسفه ==

– زندگی وارسی شده:
– یادگیری تفکر:
– لذت:
– گسترش عمق و دامنه افکار:

= شاخه‌های فلسفه =

– فلسفه نظری:

* منطق:تفکر در چیستی استدلال و استنتاج
* شناخت‌شناسی (معرفت شناسی):تفکر در چیستی شناخت و معرفت
* مابعدالطبیعه:تفکر در چیستی هستی

– فلسفه عملی:

* فلسفه هنر (زیبایی شناسی):تفکر در چیستی زیبایی
* فلسفه سیاست
* فلسفه دین
* فلسفه تاریخ
* فلسفه اخلاق :تفکر در چیستی امور اخلاقی
* فلسفه علم

= پانویس =

= منابع =

* دیل، هالینگ، تاریخ فلسفهٔ غرب.
* واربرتون، نایجل، مبانی فلسفه.
* فرهنگ فلسفی.
* پاپکین، ریچارد، کلیات فلسفه، صفحه ۱.
* ا. ی. خلیاپیچ، تاریخ فلسفه، نشر توده، ۱۳۴۸.
* سید حسین نصر، تاریخ فلسفه اسلامی، نشر حکمت.
* {یادکرد-ویکی|پیوند=http://en.wikipedia.org/wiki/Philosophy|عنوان =Philosophy|بازیابی =۶ آگوست ۲۰۰۸}

> بازبینی و به روزرسانی به تفضیل:۲۳ ژوئن ۲۰۱۰

= مطالعه بیشتر =

== فارسی ==

* دیل، هالینگ: تاریخ فلسفهٔ غرب.
* واربرتون، نایجل: مبانی فلسفه.
* راسل، برتراند: مسائل فلسفه.
* هاسپرز، جان: درآمدی بر تحلیل فلسفی.

== انگلیسی ==

=== مقدماتی ===

* Appiah, Kwame Anthony. Thinking it Through – An Introduction to Contemporary Philosophy, 2003, ISBN 0-19-513458-3
* Blumenau, Ralph. Philosophy and Living. ISBN 0-907845-33-9
* Craig, Edward. Philosophy: A Very Short Introduction. ISBN 0-19-285421-6
* Curley, Edwin, A Spinoza Reader, Princeton, 1994, ISBN 0-691-00067-0
* Durant, Will, Story of Philosophy: The Lives and Opinions of the World’s Greatest Philosophers, Pocket, 1991, ISBN 0-671-73916-6, ISBN 978-0-671-73916-4
* Harrison-Barbet, Anthony, Mastering Philosophy. ISBN 0-333-69343-4
* Higgins, Kathleen M. and Solomon, Robert C. A Short History of Philosophy. ISBN 0-19-510196-0
* Philosophy Now magazine
* Russell, Bertrand. The Problems of Philosophy. ISBN 0-19-511552-X
* Sinclair, Alistair J. What is Philosophy? An Introduction, 2008, ISBN 978-1-903765-94-4
* Sober, E. (2001). Core Questions in Philosophy: A Text with Readings. Upper Saddle River, Prentice Hall. ISBN 0-13-189869-8
* Solomon, Robert C. Big Questions: A Short Introduction to Philosophy. ISBN 0-534-16708-X
* Warburton, Nigel. Philosophy: The Basics. ISBN 0-415-14694-1
* Think: philosophy for everyone Lively and accessible articles written by philosophers pre-eminent in their fields, for a broad audience. Free articles are available online.

=== مقدماتی بر حسب موضوع ===

* Copleston, Frederick. Philosophy in Russia: From Herzen to Lenin and Berdyaev. ISBN 0-268-01569-4
* Critchley, Simon. Continental Philosophy: A Very Short Introduction. ISBN 0-19-285359-7
* Hamilton, Sue. Indian Philosophy: a Very Short Introduction. ISBN 0-19-285374-0
* Harwood, Sterling, ed., Business as Ethical and Business as Usual (Belmont, CA: Wadsworth Publishing Co., 2000); www.sterlingharwood.com
* Imbo, Samuel Oluoch. ‘3’An Introduction to African Philosophy”. ISBN 0-8476-8841-0
* Knight, Kelvin. Aristotelian Philosophy: Ethics and Politics from Aristotle to MacIntyre. ISBN 0-7456-1977-0
* Kupperman, Joel J. Classic Asian Philosophy: A Guide to the Essential Texts. ISBN 0-19-513335-8
* Leaman, Oliver. A Brief Introduction to Islamic Philosophy. ISBN 0-7456-1960-6
* Lee, Joe and Powell, Jim. Eastern Philosophy For Beginners. ISBN 0-86316-282-7
* Nagel, Thomas. What Does It All Mean? A Very Short Introduction to Philosophy. ISBN 0-19-505292-7
* Scruton, Roger. A Short History of Modern Philosophy. ISBN 0-415-26763-3
* Smart, Ninian. World Philosophies. ISBN 0-415-22852-2
* Tarnas, Richard. The Passion of the Western Mind: Understanding the Ideas That Have Shaped Our World View. ISBN 0-345-36809-6

=== کتب گزیده از قطعات فلسفی ===

* Classics of Philosophy (Vols. 1 & 2, 2nd edition) by Louis P. Pojman
* Classics of Philosophy: The 20th Century (Vol. 3) by Louis P. Pojman
* The English Philosophers from Bacon to Mill by Edwin Arthur
* European Philosophers from Descartes to Nietzsche by Monroe Beardsley
* Contemporary Analytic Philosophy: Core Readings by James Baillie
* Existentialism: Basic Writings (Second Edition) by Charles Guignon, Derk Pereboom
* The Phenomenology Reader by Dermot Moran, Timothy Mooney
* Medieval Islamic Philosophical Writings edited by Muhammad Ali Khalidi
* A Source Book in Indian Philosophy by Sarvepalli Radhakrishnan, Charles A. Moore
* A Source Book in Chinese Philosophy by Wing-tsit Chan
* Kim, J. and Ernest Sosa, Ed. (1999). Metaphysics: An Anthology. Blackwell Philosophy Anthologies. Oxford, Blackwell Publishers Ltd.
* The Oxford Handbook of Free Will (2004) edited by Robert Kane
* Husserl, Edmund and Welton, Donn, The Essential Husserl: Basic Writings in Transcendental Phenomenology, Indiana University Press, 1999, ISBN 0-253-21273-1

=== کتب مرجع ===

* The Oxford Companion to Philosophy edited by Ted Honderich
* The Cambridge Dictionary of Philosophy by Robert Audi
* The Routledge Encyclopedia of Philosophy (10 vols.) edited by Edward Craig, Luciano Floridi (available online by subscription); or
* The Concise Routledge Encyclopedia of Philosophy edited by Edward Craig (an abridgement)
* Encyclopedia of Philosophy (8 vols.) edited by Paul Edwards; in 1996, a ninth supplemental volume appeared which updated the classic 1967 encyclopedia.
* International Directory of Philosophy and Philosophers. Charlottesville, Philosophy Documentation Center.
* Directory of American Philosophers. Charlottesville, Philosophy Documentation Center.
* Routledge History of Philosophy (10 vols.) edited by John Marenbon
* History of Philosophy (9 vols.) by Frederick Copleston
* A History of Western Philosophy (5 vols.) by W.T. Jones
* Encyclopaedia of Indian Philosophies (8 vols.), edited by Karl H. Potter et al. (first 6 volumes out of print)
* Indian Philosophy (2 vols.) by Sarvepalli Radhakrishnan
* A History of Indian Philosophy (5 vols.) by Surendranath Dasgupta
* History of Chinese Philosophy (2 vols.) by Fung Yu-lan, Derk Bodde
* Encyclopedia of Chinese Philosophy edited by Antonio S. Cua
* Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion by Ingrid Fischer-Schreiber, Franz-Karl Ehrhard, Kurt Friedrichs
* Companion Encyclopedia of Asian Philosophy by Brian Carr, Indira Mahalingam
* A Concise Dictionary of Indian Philosophy: Sanskrit Terms Defined in English by John A. Grimes
* History of Islamic Philosophy edited by Seyyed Hossein Nasr, Oliver Leaman
* History of Jewish Philosophy edited by Daniel H. Frank, Oliver Leaman
* A History of Russian Philosophy: From the Tenth to the Twentieth Centuries by Valerii Aleksandrovich Kuvakin
* Ayer, A.J. et al., Ed. (1994) A Dictionary of Philosophical Quotations. Blackwell Reference Oxford. Oxford, Basil Blackwell Ltd.
* Blackburn, S., Ed. (1996)The Oxford Dictionary of Philosophy. Oxford, Oxford University Press.
* Mauter, T., Ed. The Penguin Dictionary of Philosophy. London, Penguin Books.
* Runes, D., Ed. (1942). The Dictionary of Philosophy. New York, The Philosophical Library, Inc.
* Angeles, P.A., Ed. (1992). The Harper Collins Dictionary of Philosophy. New York, Harper Perennial.
* Bunnin, N. et al., Ed. (1996) The Blackwell Companion to Philosophy. Blackwell Companions to Philosophy. Oxford, Blackwell Publishers Ltd.
* Hoffman, Eric, Ed. (1997) Guidebook for Publishing Philosophy. Charlottesville, Philosophy Documentation Center.
* Popkin, R.H. (1999). The Columbia History of Western Philosophy. New York, Columbia University Press.

= پیوند به بیرون =

* فلسفه برای کودکان و نوجوانان
* گالری عکس: آلمان و فیلسوفان بزرگ معاصرش

== فارسی ==

* فلسفه
* فلسفه و کلام اسلامی
* لینک‌های فلسفه
* فلسفه

== انگلیسی ==

* Stanford Encyclopedia of Philosophy
* The Internet Encyclopedia of Philosophy
* Philosophy Timeline
* Philosophy Forums
* Philosophy Magazines and Journals
* Society/Philosophy/
* Philosophy (review)
* Philosophy OpenCourseWare from the University of Notre Dame
* Philosophy Discussion Group
* Philosophy Documentation Center
* Popular Philosophy