دیاربکر

لقب: «»

Diyarbakır districts.png|330px|none

{TUR}

دیاربکر

منطقه آناتولی جنوب شرق

ناحیه ناحیه شهری

شهردار

عثمان بایدمیر

> ۳+از گرینویچ(EEST)

|- کد پلاک ۲۱

دیاربکر یا آمِد (به کردی: ئامەد یا Amed، به آشوری: ܐܡܝܕ و به ترکی: Diyarbakır) یکی از شهرهای ترکیه است.

شهر دیاربکر (آمد) دارای برج و باروی تاریخی استواری است که در زمان‌های قدیم به عنوان پادگان لشکریان عثمانی برای نبرد با لشکر ایران بکار می‌رفته است. ایرانیان، عرب‌ها، ترک‌ها و مغول‌ها در دوره‌های گوناگون بر این شهر و باروهای آن فرمان رانده‌اند. شهر دیاربکر بزرگ‌ترین شهر کردنشین ترکیه است.

مساحت استان دیاربکر ۱۵٬۳۵۵ کیلومتر مربع و جمعیت آن پیرامون یک و نیم میلیون نفر است. شمار شهرستان‌های این استان ۱۳ و شمار روستاهای آن ۷۳۴ است. شهر دیاربکر (آمد) دارای برج و باروی تاریخی استواری است که مربوط به دوره امپراتوری روم شرقی است.

نام دیار بکر یا سرزمین بکر از زبان عربی مشتق شده‌است. در نظر عمومی این نام به عرب‌های قبیله بکر اشاره می‌کند که در اوایل آمدن اسلام در قرن هفتم میلادی در این منطقه سکنا گزیدند.

آمد از قدیم شهر مهم و عمده‌ای در جنوب شرقی ترکیه بود که در بستر و جلگه‌های رودخانه دجله واقع بود و مرکز ایالت دیار بکر بود. در سرشماری رسمی سال ۲۰۰۰، این شهر ۵۴۶۰۰۰ نفر جمعیت و منطقه مرکزی تجاری آن در سال ۲۰۰۷، ۵۹۲۰۰۰ است. این شهر بزرگترین شهر بزرگ کردستان ترکیه و دومین شهر بزرگ ترکیه در منطقه آناتولی جنوبی بعد از غازی عینتاب است.

دیار بکر بزرگترین شهر کردنشین در کردستان ترکیه‌است. با توجه به نظرات کردها و ناظران خارجی به عنوان پایتخت غیر رسمی کردستان ترکیه به آن اشاره می‌کنند.. این واژه از طرف دولت مورد قبول نیست و در مورد آن بحث‌های طولانی جریان دارد. در داخل ترکیه، دیار بکر بخاطر فرهنگ، فولکلور و رسوم غنی و هندوانه‌های معروف آن شناخته شده‌است.

== تاریخچه ==

تمام سرزمین کردستان امروزی از زمان تاسیس امپراتوری ماد در سال ۶۱۲ قبل ازمیلاد یکی از ایالات ماد و دیرتر از ایالات امپراتوری پارس، پارت و ساسانی بود. در سال ۱۵۱۴ میلادی در جنگ چالدران که بین نیروهای شاه اسماعیل اول صفوی و سلطان سلیم اول عثمانی در سال ۱۵۱۴ میلادی انجام گرفت بر اثر شکست ایران، بخشی از سرزمین کردستان از ایران جدا شد و نصیب عثمانی گردید. امپراتوری عثمانی سالها بر بخش جدا شده سرزمین کردستان از ایران، فرمان‌راندند تا اینکه با پایان جنگ جهانی اول و نابودی امپراتوری عثمانی متصرفات آن: سرزمین کردستان، سرزمینهای عربی، آسیای کوچک و بالکان تدریجاً تقسیم و یا مستقل گردیدند. بخش جدا شده سرزمین کردستان از ایران، در نقشهٔ جغرافیای امروزی در سه کشور ترکیه، عراق، و سوریه قرار می‌گیرد. دیاربکر نام یکی از استان‌های جدا شده از سرزمین کردستان در کشور ترکیه است.

آمد قبلا پایتخت منطقه دیار بکر در پادشاهی آشور از قرن سیزدهم قبل ازمیلاد تا قرن ۷ قبل ازمیلاد (۶۱۲) بوده‌است. در جنگی که بین نیروهای آشور و ماد در سال ۶۱۲ قبل ازمیلاد انجام گرفت بر اثر شکست آشور، از ماد منطقه دیار بکر نصیب ماد گردید. از سال ۶۱۲ قبل از میلاد مسیح این منطقه به طرف شرق و جنوب دیار بکر امروزی ماد اداره شده‌است، این منطقه بعدا در سال ۶۶ قبل از میلاد مسیح یک ایالت امپراتوری روم شد.

وقتی که این منطقه تحت استیلای امپراتوری روم شرقی بود به این شهر آمیدا گفته می‌شد. کلمه «آمید» از منابع آشوری گرفته شده که نشان از مرکز استقرار رئیس کلیسای مشرق زمین و بنابراین اساس آشوری/سوری دارد و و تعدادی از سران و دین شناسان معروف را پرورش داده‌است، بعضی از آنها در کلیسای سنت مری دفن شده‌اند. تعداد زیادی از بقایای انسانی در کلیسا مانند استخوانهای توماس از حواریون مسیح و تابوت سنت جاکوب وجود دارد(۵۲۱)

در سال ۳۵۹م. شاپور دوم پادشاه ایران بعد از هفتاد و سه روز محاصره دیاربکر را تصرف کرد. سربازان رومی و مردم شهر قتل و عام شدند. این جنگ قهرمانانه بطور دقیقی توسط تاریخ نویس رومی آمیانوس مارسلینوس، که شاهد عینی این واقعه بود و با فرار از شهر از قتل عام نجات یافته بود، توصیف شده است.

منطقه دیار بکر تحت فرمانروایی کردها توسط مروانیان در طی قرن دهم و یازدهم بعد از میلاد مسیح اداره می‌شد. بعد از نبرد ملازگرد، شهر تحت اداره شاخه ماردین، شاخه‌ای از ترکمن‌های اغوز (خان نشین) تحت فرمانروایی آرتوکلو بی لیغ) درآمد. منطقه دیار بکر ۱۱۰۰-۱۲۵۰ م.، بیش از یک قرن فقط به عنوان اسمی تحت کنترل بود.

این منطقه همواره مورد اختلاف خاندان ایلخانیان و ایوبیان بود که این اختلاف برای مدت یک قرن بعد از بالا گرفتن شورش دولت ترکمنی قره قویونلو و بعداً دولت ترکمنی آق قویونلو پایان گرفت.

هم‌زمان با تأسیس امپراتوری عثمانی توسط سلطان سلیم اول در این منطقه، شهر بخشی از امپراتوری عثمانی شد. چون این منطقه در زمان حکومت سلطان سلیمان اول عراقین در سال ۱۳۵۴م. ( دو عراق: عراق عربی و عراق ایرانی) و در همان زمان شامل موصل، بغداد و بصره می‌شد.

ایالت عثمانی دیار بکر دارای شرایط جغرافیایی است که امروزه به عنوان ایالت جنوب شرقی ترکیه شناخته می‌شود. اگرچه حدود آن در طول زمان کمی تغییر پیدا کرده‌است شبیه یک سرزمین مستطیل شکل که بین دریاچه ارومیه و پالو و سواحل جنوبی دریاچه وان و جزیره و اول صحرای سوری قرار دارد. در سال ۱۸۶۴م. همراه با رواج سیستم ولایتی آن به عنوان مرکز ولایت دیار بکر شده‌است.

در قرن نوزدهم میلادی زندان دیار بکر شهرت بدی یافت چون امپراتوران عثمانی در زمان خود زندانیان سیاسی را از مناطق تحت بردگی بالکان برای گذراندن محکومیت‌های سخت به آنجا می‌فرستادند تا آنها اعتراف کنند یا با آزادیخواهان ملی بجنگند.

قرن بیستم دوران خشونت و ناآرامی برای دیار بکر بود. در طی جنگ جهانی اول، بیشتر جمعیت آشوری و ارمنی دیاربکر از شهر اخراج شدند. بعد از محاصره امپراتوری عثمانی، سربازان فرانسوی سعی کردند که شهر را اشغال کنند.

در دهه نود بیش از سه هزار روستا در اطراف این شهر از سوی دولت ترکیه تخلیه شده‌است. علت اصلی کوچاندن مردم از روستاها در برگه‌ها ی شورای امنیت ملی ترکیه، ممانعت از حمایت و پشتیبانی روستاییان ار اعضای پ ک ک عنوان شده‌است.

== مشخصات ==

این شهر توسط دیوارهای بازالت سیاه همگن و شگفت انگیزی احاطه شده که با طول ۵٫۵ کیلومتر محوطه شهر قدیمی را دربر گرفته‌اند.کوچه‌های بسیار دراماتیک و بلوکهای ساختمانهای بزرگ چهره شهر قدیمی را بطور دراماتیکی با کوچه‌های بلوکهای آپارتمانی مدرن و خیابانها و کوچه‌های gecekondu در غرب دربر گرفته‌اند. دیار بکر دارای مساجد و مدرسه‌های قدیمی بسیار است که با فرم Ulu Cami(مساجد بزرگ) قرن یازدهم با نوارهای ترکیبی از بازالت و سنگ آهک ساخته شده‌اند. همان سبک در مدرسه دلیلر هان قرن شانزدهم میلادی استفاده شده‌است و حالا یک هتل و مسجد قلعه قرن دوازدهم میلادی(Kale Camii) است.

کلیسای ارتدوکس سیاریکس بانوی مااولین معبد بی دینان را در قرن اول قبل از میلاد بنا نهاد و هنوز هم محل عبادت است. دیار بکر همچنین یکی از جاهایی است که بازارهای خیابانی زنده و خیلی جالبی دارد.

دیاربکر همیشه مرکز ملی گرایی کردها بوده‌است. دیار بکر مهم‌ترین مرکز استقرار حزب کارگران کردستان (پ ک ک)مخصوصا بعد از آغاز جنگ شبه نظامیان در جنوب شرقی ترکیه از سال ۱۹۸۴ به بعد است. در طی این برخوردها، جمعیت شهر بطور شگفت آوری زیاد شده‌است چون روستائیان و دهقانان از سرزمینهایی که جنگهای شدیدی جریان دارد و یا به دلایل امنیتی مربوط به شهر از روستاهای خود رانده شده و به شهر هجوم آورده‌اند.دیار بکر همچنین یکی از مناطقی است که حزب الله (ترکیه) در آن از نیمه دهه ۱۹۹۰ خیلی فعال بوده، وگروههای از آن اغلب فعالان پ ک ک و اقلیت ارمنی جمعیت شهر” سیاریکس هاً را هدف حمله و ترور قرار داده‌اند.

بعد از متوقف کردن دشمنی‌ها توسط پ ک ک که دولت ترکیه ۱۵ سال قانون وضعیت اضطراری اعلام کرده بود، شهر در ۳۰ نوامبر سال ۲۰۰۲ تا حد زیادی به وضعیت عادی درآمد. اقتصاد محلی به آهستگی رشد و توسعه می‌یابد و شهر دیار بکر برای بازدید وگردش امن است.

== اشخاص معروف ==

== شهرستان‌های استان دیاربکر ==

نام ۱۳ شهرستان این استان به ترتیب چنین است:

== کوه‌های منطقه دیاربکر ==

قرجه‌داغ (۱۹۳۸ متر), پیرعجمان (۲۰۱۰ متر), مهراب (۲۱۰۰ متر), آدم (۲۱۰۰ متر), لیس (۲۲۲۰ متر), سوپلیس (۲۲۸۰ متر), کوز (۲۲۸۳ متر), قردیلک (۲۳۵۰ متر), بربهیو(۲۵۹۳ متر), اندوک (۲۸۳۰ متر)

== نگارخانه ==

Image:Diyarbakirwalls2.jpg|دیوارهای شهر دیاربکر

Image:Diyarbakirulucami.jpg|مسجد جامع قرن ۱۲

Image:Diyarbakir City walls.jpg|بخشی از دیوار قدیمی شهر دیاربکر

== همچنین موارد فوق را ببینید ==

* دانشگاه دایکل

* کردیون

* کا- مر

== منبع ==

== پانویس‌ها ==

== پیوند به بیرون ==