دهستان کوخرد

دهستان کوخرد واقع ( در مرکز بخش کوخرد ) از توابع شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان در جنوب ایران واقع شده‌است. «دهستان کوخرد» شامل ۲۷ روستای بزرگ وکوچک می‌باشد.

براساس اطلاعات موجود در مرکز آمار ایران در ۵۴ درجه و ۲۹ دقیقه طول شرقی و ۲۷ درجه و ۵ دقیقه عرض شمالی از نصف‌النهار مبدأ واقع شده‌است. ارتفاع متوسط این دهستان از سطح دریا ۲۷۸متر است.

== جمعیت ==

جمعیت دهستان کوخرد طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۸۵، برابر با ۶۵۲۳ نفر (…… خانوار) بوده‌است .که از اهل سنت و از شاخه شافعی هستند یعنی از پیروان امام محمد ادریس شافعی می‌باشند، ودارای دفتر پست، برق، لوله‌کشی آب، تلفن، بانک، آب انبار برکه، دبستان مدرسه راهنمایی ودبیرستان است.

دهستان کوخرد در فاصلهٔ ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر بستک و در ۲۳کیلومتری شهر جناح و بر سر راه اسفالت سراسری و ارتباطی شهرستان بندر لنگه با شهرستان لارستان واقع شده‌است.

فاصله دهستان کوخرد تا بندر لنگه ۱۲۵ کیلومتر و تا شهر لار ۱۵۵ کیلومتر است.

جاده ارتباطی بین استانی لار – بندر لنگه درست از وسط دهستان می‌گذرد و دهستان را به دو قسمت می‌کند که تأثیر زیادی برتوسعهٔ فضایی – کالبدی بافت دهستان و نیز گسترش واحدهای خدماتی – تجاری داشته‌است.

== محدودهٔ دهستان کوخرد ==

از سمت شمال: رشتهٔ کوه ناخ و از سمت جنوب رودخانه مهران و کوه خآب و از سمت مغرب دهستان هرنگ که دومین دهستان بخش کوخرد است، واز سمت مشرق به روستای چالهٔ کوخرد محدود می‌گردد. کوه اوه شیرینو == پیشینه == دهستان کوخرد یکی از قدیمی‌ترین دهستان‌های بخش کوخرد در شهرستان بستک هرمزگان است، که از گفتاره کهن سالان روایت است کوخرد زرتشتی نشین (گبر) بوده‌است، و پنج هزار سال قبل از اسلام تاریخ دارد و در زمان قدیم به نام شهرسیبه معروف بوده‌است. چنانکه در کتاب: تاریخ (کامبریدج عن تاریخ ایران)، جلد ششم آمده‌است. این کتاب به سال ۱۶۴۹ میلادی در لندن به چاپ رسیده‌است، این کتاب به زبان انگلیسی نوشته شده‌است از کوخرد وکاروانهای بازرگانی وراه‌های آن دوران نام برده‌است. بنا به گفته ریش سفیدان محل نام قدیم کوخرد سیبه بوده‌است و حاکمان این محل مناطق بسیاری را زیر نظر داشته‌اند به طوری که خرما و محصولات کشاورزی را از بستک و روستاهای اطراف آن که تحت تصرف آنها بوده به سیبه «کوخرد» انتقال داده می‌‏شده‌است و در «بازار سیبه» که یکی از مشهورترین بازار منطقه در آن دوران بوده‌است به عرصهٔ فروش گذاشته می‌شده‌است. مردم سیبه پس از ورود دین اسلام در عهد خلیفه دوم عمربن خطاب مسلمان می‌‏شوند و نام سیبه را به «کُویِ خِرَد» تغییر می‌‏دهند که به معنای دیار عاقلان و دانایان و خردمندان و هوشیاران است که در اثر کثرت استعمال و با گذشت زمان به کوخرد تبدیل می‌‏شود. دهستان کوخرد در ۲ کیلومتری شمال رودخانه مهران واقع است.

== روستاهای تابعه ==

پر احمد، دیخور، مهران، مزاجان، کوخرد، عالی جان، گریند، کوردان، آسو، بربار، بار، بدمستان، تخت گرو،(نخل گرو)، صالح آباد (شهرک فجر)، لاور شیخ، پر درو، بار ترک، تشتو، کنارزرد، چارون، چاله، تلخ اطهر، کوران، لاوردین، یُرد در تابعیت شهرستان بستک است.

در آن زمان مرکز بلاد یا منطقه روستای کوخرد (سیبه) بود. احمد سلامی بستکی در کتاب (بستک در گذرگاه تاریخ) می‌نویسد: در آن دوران افرادی بنام حاکم زندگی می‌کردند، قلعه وقشون هم داشتند واز مردمان فقیر هفتاد یا هشتاد روستای توابع باج و خراج می‌گرفتند و ازاین راه امرار معاش می‌کردند، نخلستان‌های اطراف بستک وزمین‌های کشت دیم به کُوخِردی‌ها تعلق داشت، هرسال یک بار از کوخرد افرادی به بستک می‌آمدند ودرختان میوه را غرس می‌کردند، کوخرد قدیمی‌ترین مناطق شهرستان بستک است. آثار و بناهای تاریخی بسیاری وجود دارد که گویا این قدمت وتاریخ است. دهستان کوخرد که تاریخ گذشتهٔ آن به دورهٔ قبل از اسلام بر می‌گردد بدین صورت در زبان عامیان وجود دارد که مردمانی در شهر بزرگی بنام «شهرسیبه» زندگی می‌کردن که این مردمان بر اثر سیلی عظیم که از آبراه‌های کوه‌های شمال آن کوه ناخ بوجود آمده از بین رفته‌اند و تعدادی باقی مانده‌اند که بنای روستای کوخرد را نهادند.

در این دهستان آثار بسیاری از گذشتگان دور مردمان «شهرسیبه» بدست آمده‌است.آثار تاریخی گوناگونی نیز وجود دارد که هر عابری یا هر شیفته تاریخی به سوی او می‌شتابد. از جمله این آثار: === دوگنبدان===

مجموعهٔ دو گنبدان آرامگاه علمای کوخرد، این آرامگاه‌ها در میان گورستان دهستان کوخرد و در هزار متری غرب دهستان واقع شده‌است. این بنای تاریخی یکی از شاهکارهای بنائی یکی از مشهورترین معماران بزرگ شهرستان بستک، «حاج محمد شریف کاظم معمار» بنیادگذاری شده‌است. این بنای تاریخی و مذهبی چند سال پیش از جانب دولت به عنوان یکی از آثار ملی توسط سازمان میراث فرهنگی کشور با نام «مجموعهٔ دو گنبدان» به ثبت رسیده‌است. بنای این آثار برجسته وتاریخی بین سال‌های ۱۱۴۹ تا ۱۱۵۱ه.ق. ساخته شده‌است، و یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است. این اثر زیبا و دیدنی در ابتدای ورودی مرکز بخش کوخرد از مسیر بستک به کوخرد و در غرب کوخرد قرار دارد. این اثر فرهنگی مربوط به چند صد سال قبل و به سبک و شیوه معماری هندی ساخته شده‌است که چندین بار توسط خیرین و انجمن میراث فرهنگی کوخرد بازسازی شده‌است. === شهر باستانى سیبه===

شهرسیبه (کوخرد) یکی از شهرهای باستانی شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان در جنوب ایران واقع شده‌است. این شهر تاریخی (ساسانی) در بخش کوخرد واقع می‌باشد.بخشی از این شهر تاریخى در حال حاضر زیر دهستان کنونی “کوخرد” مدفون است و روی بخش دیگری از آن گورستان، این دهستان قرار گرفته است. باستان‌شناسان از آن به عنوان شهر فراموش شده ساسانیان یاد می‌کنند.

===حمام سیبه===

حمام سیبه نام گرمابه‌ای تاریخی در روستای کوخرد از توابع بستک واقع در بخش کوخرد شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان. حمام سیبه که برای منطقه حائز اهمیت است به گفته باستان‌شناسان مربوط بدوره قبل از اسلام و دقیقاً به دوره زرتشتیان است، از آثارهای تاریخی و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است. حمام سیبه به صورت برکه‌ای سربسته با شیارهایی در اطراف آن در زیر زمین مدفون بوده که با آمدن باران بخشی از این سازه قدیمی و تاریخی و یکی از آثارهای مهم باستانی کوخرد از زیر خاک نمایان می‌شود.

===ترنه===

تِرِنُه به سازه‌های دایره مانندی در میان رودخانه مهران واقع در بخش کوخرد شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان در جنوب ایران گفته می‌شود که یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان است. ساخت چنین سازه‌هایی کهن در میان آب رودخانه بسیار شگفت‌انگیز است. این قنات‌ها و همچنین ترنه در زمان زرتشتیان که پیش از اسلام در سیبه (نام قدیم کوخرد) زندگی می‌کردند ساخته شده‌است و یکی از آثار باستانی بخش کوخرد است، این بنا در دی ماه ۱۳۸۲ خورشیدی به ثبت آثار ملی ایران رسیده‌است. کاربرد این ساختمانها آب شیرین را از یک سوی رودخانه شور به سوی دیگر می‌بردند و بخش‌های این سازه از پائین و زیر آب به هم وصل بودند. آب یک رشته از این قناتها به‌وسیله «ترِنه» به آن سوی رودخانه مهران برده می‌شده و به زمینهای کشاورزی می‌رسیده است.

=== قلعه‌های شهرسیبه ===

همچنین سیبه (کوخرد) دارای سه قلعه مهـم بوده‌است:

همچنین منطقه دارای یک بازار بزرگ بنام «بازار سیبه» بوده‌است، خرابه‌های این بازار هنوز در یک کیلومتری کوخرد از طرف مغرب به چشم می‌خورد. همچنین خرابهای خانه‌های سیبه که از سنگ و ساروج ساخته شده بوده‌است، در اثر سیل سال ۱۳۷۱ خورشیدی در درواه شمو که سابقا بنام درواه (عالی) معروف بود از زیر خاک بیرون آمده بود. بازار سیبه یک بازار بسیار بزرگ بوده‌است، این بازار بشکل مستطیل بوده‌است از شمال به‌طرف جنوب، این بازار در دره عالی قرار داشته، که آثارش هنوز باقی مانده‌است.

اهالی کوخرد در زمان قدیم به شغل کشاورزی ودام پروری مشغول بوده‌اند، آثار وشواهد موجود نشان می‌دهد که زندگی روستائی وتلاشها وفعالیتهای تولیدی کشاورزی از روزگار پیش و حتی قبل از اسلام در منطقه کوخرد وجود داشته‌است واین منطقه آباد و بنام «سیبه» معروف بوده‌است.

در کوه‌های شمالی وجنوبی کوخرد دوحلقه چاه قدیمی وجود دارد، یکی در کوه شمالی کوخرد که بنام کوه ناخ معروف است، در دره گری زامردان، ودیگری در کوه جنوبی (کوه زیر) و بنام پشت قلات معروف است.

دهستان فعلی کوخرد جـدید است، ولی ساختمان قدیمی کوخرد که بنام «سیبه» معروف بوده در مغرب دهستان فعلی قرار داشته وبسیار بزرگ بوده‌است که هنوز آثار حمام و برج و بارو وزیر زمین هـا وآب انبارهـایش (برکه) وجـود دارد که بشکل مستطیل می باشند واز سنگ وساروج ساخته شده‌است، آب انبار حوض و یا استخر سرپوشیده‌ای است که برای ذخیره آب معمولاً در زیر زمین ساخته می‌شود. در مناطق کم‌آب و کویری آب انبار را از آب باران و یا جویبارهای فصلی پر می‌کنند. آب معمولاً در زمستان ذخیره شده و در تابستان به کار می‌رود. آب انبارها از جمله تأسیسات وابسته به قنات هستند.نحوه ساخت آب انبار، تصفیه و عایق بندی آن با اصول مهندسی و علمی مطابقت دارد. برای تصفیه از روش‌های فیزیکی و شیمیایی استفاده می‌شود. ته نشین شدن مواد زاید، اضافه کردن حجم مشخصی از نمک به منظور تجزیه آن و میکروب کشی توسط کلر آزاد شده، استفاده از ترکیبات آهکی جهت گندزدایی و استفاده از کیسه‌های زغال به منظور بو گیری از جمله این روش‌ها است. آثارهای گوناگون وبقایای قلعه‌ها وخرابه‌های قناتها که در کوه شمالی و جنوبی، وجود دارند از قدیمی بودن این دهستان سخن می‌گویند، نزدیک آثار حمام هـا که قبلا ذکر شـد چاهـی بعمق ۲۵ متر دیده می‌شود که دارای ساختمان بسیار قدیمی است و بنام چاه عالی معروف است، مردم معتقدند آب آن بسیار شیرین بوده وقبل از اسلام ده آبادی بود که متعلق به زرتشتیان بود است، در کو ههای شمال کوخرد آثاری مانند قلعه هایی وبرج وجود دارد که از زمان گبرهـا به جـا مانده‌است. گویند نام سیبه نام یکی از متنفذین ملوک الطوایفی یهـود یا زرتشتی بوده‌است که ساختمان چاهها و قلعه هـای مذکور به او نسبت داده شـده‌است مانند (قلعه سیبه)، که قبل از اسلام در سیبه (کوخرد) زندگی می‌کرده أند.

===پاراو کوخرد===

پاراو کوخرد نام دورشته قنات است درغرب وشمال وجنوب دهستان کوخرد در بخش کوخرد شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان واز نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران واقع شده‌است. بقایا و آثار این قناتها هنوز باقی مانده‌است. ویکی از آثارهای دوران (ساسانیان) می‌باشد. قنات یا کاریز «در تلفظهای محلی گاه کهریز» نیز نامیده می‌شده‌است. کانالی است که از دیر باز برای مدیریت آب در زمین می‌ساخته‌اند. کاریز یا قنات به رشته چاه که آب یک «مادر چاه عمیق» را برای شرب وکشت وکار به سطح زمین می‌رساند گفته می‌شود. از طرف غرب کوخرد تادشت پاراو دورشته قنات بوده‌است که چاه‌های آن هنوز بنام (قنات پاراو کوخرد) مشهور است، و مردم آنهارا متعلق بدوران پیش از اسلام می‌دانند وبزمان ولایت سیبه تعلق می‌دانند.

===سد بز===

سد بز، در جنوب رودخانه مهران وزیر تنب جلالی آثار سدی بزرگ وجود دارد که به نام «سد بز» معروف است، این سد در سال ۱۱۰۰ هجری قمری قبیله آل جعفر بنیان کردند، ولی در اثر هجرت بنیادگذاران سد به سوی شارجه وتعمیر نشدن سد و بعلت بارش باران و جمع شدن آب در پشت سد، درسال ۱۳۰۱ هجری قمری سد شکست وبا شکستن سد مردم نخلها وباغ وبستانهایشان را ازدست دادند، آثار این سد بزرگ حکایت از قدیمی بودن کوخرد دارد، ویکی از آثار مهم وتاریخی کوخرد به شمار می‌آید، و در دره بست گز آثاری در سنگ نقش شـده است وجـداولی درسنگ حفر شـده که از آثار (حاجی جعفر گَپ) میباشـد در دره بست گز.

از غرب دره کنخور تپه‌ای است بنام پَرحَسِینو دراین تپه تخته سنگ بزرگی وجود دارد، ازوسط این تخته سنگ چشمه آب کوچکی جاری است که حالا ربع اینچ و شاید هـم کمتر آب دارد، در پائین این چشمه یک ظرف ظرف سفالی (احسن تار) از قدیم گذاشته شده‌است که این آب قطره قطره بداخل «احسن» (ظرف سفالی) ریخته می‌شود ودر احسن جمع می‌شود، بیابان گردهـا از این آب استفاده می‌کنند، وجود اینگونه آثار زندگی باستانی و نیز تاریخچه‌های آنها که بصورت داستان سینه به سینه نقل وضبط شد است در اغلب نقاط دهستان کوخرد و روستاهـای توابع آن وجـود دارد که تحقیق درباره آنها از راه پزوهشهای محلی و مطابقت دادن آنها باهـم نکات تاریکی از زندگی مردمی که سالیان پیش دراین منطقه میزیسته اند روشن خواهـد نمود که آن خود موضوع کتاب دیگری می تواند باشد.

== سیبه در دوران قدیم ==

کوخرد یا (سیبه) در دوران قدیم دارای دو محلهٔ بزرگ بوده‌است که به شرح زیر می‌باشند:

* محله أول: بنام «محلهٔ بُنجُرون» معروف بوده‌است، اما دربارهٔ وجه تسمیه آن چنین روایت است که می‌گویند ساکنین این محله زبانی خاص داشته‌اند، ومردم سیبه چون نمی‌توانستند زبان این قوم را بفهمند، به این مردمان می‌گفتند «مردمان زبان بنجیری» یعنی زبان این مردمان مانند زبان گنجشک است چون کلمه (بُنجـیر) به لهجهٔ محلی به معنای گنجشک است، که البته زبان گنجشک کسی نمی تواند بفهـمد، به همین جهت این محله به (محلهٔ بُنجُرون) مشهور بوده‌است، مردم این محله از هندوها بودند که مذهب آنان هندوئیسم است، که در سیبه (کوخرد) به آنها می‌گفتند گبرها (گورها) این گبرها زرگر بودند و به طلاسازی اشتغال داشتند ومالک زمین نیز بودند وآثاری از ایشان برجـای مانده ویکی از این آثار جا خرمنی است بنام جـا خرمن بمبئی، در این جـا خرمن مردم جو و گندم (خَرمَن) می کردند و بمبئی شـهـری بسیار بزرگ وپایتخت تجاری هندوستان است.

اما موقعیت «محلهٔ بُنجُرون» درجـای خانه بهداشت کنونی بوده‌است تاخرابه هـای «خانه مَدحَسَن خانی» که معروف است به (پَرَکن) مدحسن خانی، و در جـنوب برکه (شیخ) واقع می‌باشد، ودر امتداد مدرسه راهنمایی پسرانه تارسیده به پشت خانه ایوب، واز غرب خانه ایوب از پشت خانه احمد حاجی عبداللطیف از طرف شمال قسمتی از خرابه هـای محلهٔ بُنجُرون است.

خانه‌های قدیمی با سبک خاصی ساخته بودند، و زمینهای جـوکاری که از طرف غرب و جنوب غربی «خانه احمد حاجـی عبداللطیف» است و به زمین (پرکن) معروف است قسمتی از خرابه هـای محلهٔ بُنجُرون به شمار می‌آید، قبرستان محلهٔ بنجـرون درجایی که مدرسه جامی بنیان شده‌است بوده‌است، این قبرستان‌ها وقتی که مأموران از طرف دولت آمده بودند که جای مدرسه جـامی تعیین کنند توسط مردم خراب شد، مردم رفته بودند که جـای مدرسه انتخاب کنند، و بچه هـای (مکتبخانه) را به آنجا بردند که سنگ وریگ از محوطهٔ مدرسه جمع کنند، آن زمان بچه هـا در مکتب خانه ملا سید عبدالله سید رضا درس می‌خواندند، این واقعه در زمستان سال ۱۹۶۶ میلادی رخ داده‌است، چنانکه یک شاهد عینی می‌گوید: من درست یاد دارم که آنجا قبرستان وجود داشت، دراین موقع مرحوم آقای عبدالله حاجـی رضا آگاهـی در یک لباس سربازی جلو بچه هـای مکتب خانه بامشق نظامی راه می‌رفت، این قبرستانها بنام قبر (لوره) پیش مردم کوخرد معروف بود، وبعد از اینک این قبرهـا از بین می برند ساختمان مدرسه جـامی در آن محوطه بنیان می‌کنند، که تاکنون پابرجا مانده‌است ودانش آموزان درآن درس می‌خوانند. خوش بختانه یادداشت قسمتی از این واقعه در دفتر خاطرات یکی از کوخردی‌ها که در آن زمان از شارجه به کوخرد آمده بوده‌است ثبت شده‌است، این اطلاعات به «محلهٔ أول» که به (محلهٔ بُنجُرون) معروف بوده‌است تعلق دارد.

* محلهٔ دوم: یکی از مراحل مهم تاریخ قدیم کوخرد به شمار می‌آید، گفته شده‌است که یک محلهٔ بزرگ بنام( سیبا) یا ( سیبه) بوده‌است، حدوداً منطقه‌ای بوده از طرف چاه عالی نزدیک «برکه گرد» (البته درآن زمان برکه گرد وجـود نداشته وبعداً درست شده‌است) تا رسیده به «برکه هیل ومیخکی» ودر امتداد (درواه عالی) که حالا به درواه شمو معروف است، از طرف مغرب (قبله) «زیارت سید مدی احمد»، هنوز آثار تنب خاک جای شالوده‌های آن به چشم می‌خورد واز طرف مشرق (لوز) از وسط محلهٔ بُنجُرون که آثار آن هنوز باقی مانده‌است، و بنام (پَرَکُن) معروف است، و ازطرف جنوب ازبند آماج که حالا جـای نخلهای حاجـی غلوم وبند علی قصاب است، وقسمتی از زمین فوتبال (جاه خرمن سابق) که بچه‌ها آنجا فوتبال بازی می‌کنند، اما ازطرف شمال از «برکه لکشور» و «برکه هیل و میخکی» و چند برکه‌های (دراز) که آثار آنها ازطرف مشرق برکه لکشور باقی مانده‌است. همانطور که قبلاً گفتیم قوم سیبه قبل از اسلام زندگی می‌کردند وبت پرست بودند، که البته جـای عبادت شان معبد یا (عبادتگاه) بوده‌است، این معبد ازطرف شمال برکه‌ای که (برکه وه مسجـد) نام دارد قرار داشته‌است، ولی در اصل نام این برکه (برکه وه معبد) بوده‌است نه برکه وه مسجـد، چون قوم سیبه مسلمان نبودند وجـای عبادت گاه شان معبد بوده‌است نه مسجد.

بعد از دخول دین اسلام در اقلیم فارس، مردم سیبه یک پارچه دین اسلام پذیرفتند و دین اجدادشان که (گوری یا زرتشتی بود) رها کردند، و معبدشان نیز به مسجد تبدیل کردند، همچنین برکه‌ای که درجـوار معبد بود به برکه مسجد تبدیل نام یافت، که از آن به بعد می‌گفتند (برکه وه مسجـد)، البته آثار این معبد که بعداً به مسجـد تبدیل شد تاچند سال بعد هم وجـود داشته بود، وبعد از اینکه مسجد جامع قدیمی کوخرد که بنام (مسجـد جامع قبله) معروف بود بنیان کردند نیز آثار مسجـدی که به روی خرابه‌های معبد سیبه درست کرده بودند برجای مانده بود ولی در اثر سیل درواه شمو کم کم آثار این مسجـد به کلی ناپدید شد. همچنین یکی از جاهای قدیمی وتاریخی کوخرد محوطه‌ای بوده‌است که بنام بون خیر مشهور بوده‌است.

===مسجد جامع قبله===

مسجد جامع قبله نام مسجدی است واقع در دهستان کوخرد در بخش کوخرد شهرستان بستک استان هرمزگان ایران. این مسجد در سال ۱۳۱۰ هجری قمری ساخته شده‌است. ومبلغ یک هـزار (۱۰۰۰) تومان خرج مسجد شده بوده‌است، واستادی که مسجـد بنیان کرده بود حاجی ملا محمد شریف کاظم نام داشته‌است، وامام مسجد بنام حاجی ملا مصطفی کوخردی معروف بوده‌است، که ایشان جَّد حاجی ملا مصطفی کهتوئی کوخردی هستند وتاسال ۱۳۳۰ هجری قمری امامت مسجـد بر عهده داشته بوده أند، ودرماه رجب سال ۱۳۳۰ هجـری در گذشته‌است. مسجـد قبله یک تحفه فنی معماری اسلامی وتاریخی بوده‌است ویکی از آثار باستانی کوخرد به شمار می آمده‌است، همچنین دربغل برکه که به (برکه وه مسجـد) معروف است یک درخت گز بزرگی وجـود داشته بوده‌است (که البته حالا این درخت وجـود ندارد)، این درخت بنام «گز سیبه» معروف بوده‌است، ازاین ماجـراهـا هشتاد در صد کوخردیها اطلاع دارند وباز گو می‌کنند. ===چاه چرخ گاوی===

چاه چرخ گاوی یا در گویش بومی لارستانی و کُوخِردی گاو و گوچـه یکی از ابزار آبیاری ابتکاری و جـالب است که سالیان دراز برای تأمین آب کشاورزی در جنوب ایران بویژه در بخش کوخرد شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان معمول بوده‌است، اهـمیت این روش در آن است که با یک سیستم ساده نیروی محرک گاو را که در جهت افقی است در یک جهت عمودی که صرف بالا آوردن مشک سی لیتری آب از درون چاه می‌شود تبدیل می‌نماید.

چاه چرخ گاوی یا (گاو و گوچه) همانطور که به گویش محلی آن را می‌نامند، ابتکاری بسیار شگفت انگیر وجالب از دوران پیشین در منطقه بستک هرمزگان و به ویژه سیبه قدیم بوده‌است. این ابتکار تنها وسیلهٔ آن دوران برای تهیهٔ آب بوده‌است که بوسیلهٔ مردمان زحمت کش منطقه به وجود آمده بوده‌است. نیاز آب در این منطقهٔ گرمسیری مردم را وادار کرده بود که دست به چنین ابتکاری جالب بزنند و چاه‌های چرخ گاوی را ایجاد نمایند، در آن دوران تنها مصدر آب در منطقه به اضافهٔ قنات از چاه چرخ گاوی بوده‌است که این أخیر بوسیلهٔ نیروی گاو و گاویار آب از قهر چاه به بالا کشیده می‌شده‌است و مورد استفاده مردم وآبیاری باغ‌ها و محصولات کشاورزی قرار می گرفته است. در حال حاضر این روش و این ابتکار جالب آبیاری به گوشهٔ فراموشی سپرده شده‌است، و شاید به کلی نابود وناپدید گردیده‌است، وموتورهای برقی و پمپ آب جای آنها هارا گرفته‌است، منتهی در بعضی جاها آثاری از آن برجای مانده‌است که بصورت مخروبه ومتروکه دیده می‌شود، وجود آثار این ابتکار جالب و این روش آبیاری در منطقه، امروزه یکی از آثارهای باستانی منطقه به شمار می‌آید، ودر فرهنگ مردم منطقه نقش مهمی دارد.

قابل ذکر است که کشاورزی، دامداری سنتی، مرغداری و صنعتی از جمله بخش‌های فعال اقتصادی این دهستان است، مرغداری کوخرد یکی از بزرگ‌ترین مرغداریهای منطقه‌است، در سال ۱۳۶۸ خورشیدی به عنوان تولید کنند نمونه کشور شناخته شده‌است.

== امکانات ==

* برق
* تلفن
* لوله‌کشی آب
* خانه بهداشت
* بانک
* مسجد
* بیمارستان
* درمانگاه
* کتابخانه عمومی
* مکتبخانه تحفیظ قرآن
* مدرسه
* مدرسه راهنمایی
* دبیرستان
* خیابان آسفالته
* مرکز تقویت تلفن همراه
* بیمارستان رازی.
* مهد کودک
* دفتر پست
* مرغداری
* گاوداری
* مغازه‌های مدرن.
* دفتر بخشداری (تحت تأسیس).
* شرکت تعاونی.
* طرح بهسازی و بلوار کشی (در حال احداث).
* بوستان کوخرد.
* مرکز مخابرات.
* استادیوم ورزشی.
* سد بتونی و خاکی.
* بانک ملی.
* بانک صادرات.
* پایگاه مقاومت ابوذر غفاری (پایگاه مقاومت بسیج مردمی کوخرد).
* خیابان امام خمینی (خیابان أصلی)
* خیابان کمربندی.
* خیابان بوشالات.
* خیابان غیاث.
* خیابان الجابر.
* خیابان ابوخالد.
* خیابان شمس.
* دفتر دهیاری.

== منابع ==

* محمدیان، کوخری، محمد ، “ (به یاد کوخرد) “، ج۱. ج۲. چاپ اول، دبی: سال انتشار ۲۰۰۳ میلادی.
* محمدیان، کوخردی، محمد ، (شهرستان بستک و بخش کوخرد) ، ج۱. چاپ اول، دبی: سال انتشار ۲۰۰۵ میلادی.
* دکتر: رحمه، عبدالله، بن عبدالرحمن، “ (الامارات فی ذاکره ابنائها) “، ج۳. سال انتشار ۱۹۹۰ میلادی به (عربی).
* سلامی، بستکی، احمد. (بستک در گذرگاه تاریخ) جلد دوم چاپ اول، ۱۳۷۲ خورشیدی.
* عباسی، قلی، مصطفی، «بستک وجهانگیریه»، چاپ اول، تهران : ناشر: شرکت انتشارات جهان معاصر، سال ۱۳۷۲ خورشیدی.
* بنی عباسیان، بستکی، محمد اعظم، «تاریخ جهانگیریه» چاپ تهران، سال ۱۳۳۹ خورشیدی.
* نشریه فرهنگ کوخرد، شماره پنجم، سال سوم، فروردین ۱۳۸۸ خورشیدی.
* محمدیان، کوخردی، محمد ، (مشایخ مدنی) ، چاپ دوم، دبی: سال انتشار ۲۰۰۲ میلادی.
* محمدیان، کوخردی، محمد ، (پَرندگان کوخرد) ، ج۱. چاپ اول،: سال انتشار ۲۰۰۹ میلادی.
* حبیبی، احمد. (دُّر دری در کناره‌های خلیج فارس) ناشر همسایه قم، انتشار سال ۱۳۷۵ خورشیدی.
* مهندس: موحد، جمیل. (بستک و خلیج فارس) چاپ اول، تهران: سال انتشار ۱۳۴۳ خورشیدی.
* بالود، محمد. (فرهنگ عامه در منطقه بستک) ناشر همسایه، چاپ زیتون، انتشار سال ۱۳۸۴ خورشیدی.
* الکوخردی، محمد، بن یوسف، (کُوخِرد حَاضِرَه اِسلامِیهَ عَلی ضِفافِ نَهر مِهران Kookherd, an Islamic District on the bank of Mehran River) الطبعه الثالثه، دبی: سنه ۱۹۹۷ للمیلاد.
* Human Anthropology in Persia
* بختیاری، سعید، ، «اتواطلس ایران» ، “ مؤسسه جغرافیایی وکارتگرافی گیتاشناسی، بهار ۱۳۸۴ خورشیدی.
* دکتر:القاسمی، سلطان، بن محمد ، «(سرد الذّاتْ)» ،. المؤسسه العربیه للدراسات والنشر ۲۰۰۹ میلادی.
* Peter Jackson and Lawrence Lockhart (Ed) (1986), Vol. 6th, The Cambridge History of Iran: Cambridge University Press
* القاسمی، کامله، بنت شیخ عبدالله، (تاریخ لنجه) مکتبه دبی للتوزیع، الامارات: الطبعه الثانیه عام ۱۹۹۳ للمیلاد
* الوحیدی الخنجی، حسین بن علی بن احمد، «تاریخ لنجه» ، الطبعه الثانیه دبی: دار الأمه للنشر والتوزیع، ۱۹۸۸ للمیلاد
* اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران [Atlas Gitashenasi Ostanhai Iran] (Gitashenasi Province Atlas of Iran)
* محمد، صدیق، عبدالرزاق، «صهوه الفارس فی تاریخ عرب فارس» ، چاپ اول، شارجه: چاپ خانه المعارف، ۱۹۹۳ میلادی.
* العصیمی، محمد بن دخیل، (عرب فارس) ، چاپ اول، دمام (عربستان سعودی): انتشاراتی الشاطیء الحدیثه، ۱۴۱۸ هجری قمری.
* حاتم، محمد بن غریب، تاریخ عرب الهوله، چاپ اول، قاهره: دارالعرب للطباعه والنشر والتوزیع، ۱۹۹۷ میلادی.
* محمدیان، کوخری، محمد. (وصف کوخرد) ج۱. چاپ دوم، دبی: سال انتشار ۱۹۹۸ میلادی.
* ذکرت کوخرد فی واحد من اهم المراجع الاجنبیه التاریخیه عن ایران فی سنه ۱۶۴۹ للمیلاد، وهو کتاب : (کامبریدج عن تاریخ ایران)، فی المجلد السادس.
* جامعه اوکسفورد عام ۲۰۰۱ للمیلاد.
* Peter Jackson and Lawrence Lockhart (Ed) (1986), Vol. 6th, The Cambridge History of Iran: Cambridge University Press
* دکتر: اقتداری، لارستانی، احمد. (لارستان کهن) ج۱. چاپ دوم، شرکت انتشارات جهان معاصر، تهران چاپ دوم، سال ۱۳۷۱ خورشیدی.
* بردال، حسن، و عباسی، داریوش. (هرمزگان) ناشر:اداره کل فرهنگ وارشاد اسلامی استان هرمزگان، چاپ: مبینا، بندر عباس، سال ۱۳۸۸ خورشیدی.

== پیوند به بیرون ==

* وب‌گاه کوخرد
* تقسیمات استانی استان هرمزگان
* کوخرد در لغتنامه دهخدا

== نگاره‌هایی از مرکز بخش کوخرد ==

تصویر: Parandegan Kookherd 1.jpg | قمری تصویر: Parandegan Kookherd 2.jpg | قـُبـَرهَ (بوکلو) تصویر: Parandegan Kookherd 3.jpg | کبک تصویر: TUYOR 12.jpg | فاخته تصویر: Dom Jonbanak 8.jpg | دم جنبانک تصویر: Parandegan Kookherd 5.jpg | بلبل تصویر: Parandegan Kookherd 6.jpg | کراشکین تصویر: TUYOR 5.jpg | کِیات پشت رنگ تصویر: Parandegan Kookherd 7.jpg | کیات سرخو تصویر: Parandegan Kookherd 8.jpg | گنجشک تصویر: Parandegan Kookherd 9.jpg| کیات ازا تصویر: TUYOR 1.jpg | حبارى (چرز) تصویر: Parandegan Kookherd 10.jpg | هدهد تصویر: Parandegan Kookherd 11.jpg | سبزقبا تصویر: Parandegan Kookherd 12.jpg | مرغ آب (مُزیرنو) تصویر: TUYOR 10.jpg| لانه پرنده تصویر: Parandegan Kookherd 14.jpg | گردونیسو تصویر: Parandegan Kookherd 15.jpg | دلکُه کوهى تصویر: Parandegan Kookherd 16.jpg | کلاغو تصویر: TUYOR 7.jpg | خووتوک (کوکر) تصویر: Parandegan Kookherd 18.jpg | سهره تصویر: Parandegan Kookherd 19.jpg | مُرو کوه تصویر: Parandegan Kookherd 20.jpg | کِشکِل تصویر: TUYOR 9.jpg | شروق آفتاب باغ زرد

== پانویس ==

* فهرست دهستان‌های ایران