دل ایران‌شهر

دل ایرانشهر یا آسورستان نام سرزمین کنونی عراق در دوران ساسانیان بود.

دل ایرانشهر در آن زمان به یازده استان و شصت تسوگ (شهرستان) بخش می‌شد. نام یازده استان آن به ترتیب از جنوب به شمال عبارت بود از:

* شادبهمن (در منطقه بسراه (بصره))
* بهقباد پایین
* بهقباد میانه
* بهقباد بالا
* بازیگان‌خسرو (در منطقه بدره کنونی نزدیک مرز ایران امروزی)
* شادقباد (به مرکزیت تیسفون (جنوب بغداد کنونی)
* به‌دیوماسپان (انبار کنونی)
* شادهرمز
* اردشیر بابکان
* شادپیروز (در منطقه کردستان عراق)
* استان بالا

== نامهای برخی از شهرهای دل ایرانشهر و نام‌های امروزی آنها ==

* بغداد: بغداد (بغداد نامی پارسی است به معنی بغ (خدا) داد، داده و بخشیده ایزد.
* سلمان پاک: اَسپانَبر (در حومه کلانشهر تیسفون)
* حدیثه: نوگرد
* عمادیه: آشِب
* فلوجه: انبار

نام بخش فلوجه-کاظمین: پیروزشاپور،

* کوفه: شهر سورستان
* موصل: بوذاردشیر
* مقدادیه: شهربان
* بصره: بسراه، وهشیت آباذ اردشیر (بهشت آباد)
* اُبُلَّه: بهمن‌اردشیر، (بهمنشیر)

ابله در حومه بسراه (بصره) بوده‌است.

== استان‌ها و شهرستان‌های میان‌رودان ساسانی ==

به گزارش المسالک و الممالک و ویرایش محمدی ملایری استان‌ها و شهرستان‌ها (تسوگ‌ها)ی میان‌رودان در زمان ساسانیان بدین‌گونه بودند:

استان شادپیروز یا خوره حُلوان دارای پنج تسوگ از جمله فیروزقباد تسوگ کوهستان تسوگ اربل تسوگ تامِرّا تسوگ دوخانه (خانقین‏)‏.

استان شاذقباد دارای هفت تسوگ از جمله بزرگ‌شاپور تسوگ شهر بوق تسوگ کلواذی تسوگ گازُر تسوگ شهر آبان تسوگ کهن‌شهر تسوگ راذان بالا تسوگ راذان پائین‏.‏

استان شادهرمز دارای هشت تسوگ از جمله رستم‌گواذ تسوگ مهرورد تسوگ سِلْسِل تسوگ جلولا و جللتا تسوگ ذیبین تسوگ بند نیکان تسوگ برازرود تسوگ دستگرد‏.‏

استان بازیگان‌خسرو (ارندین کَرد) دارای ۵ تسوگ از جمله جوروان بالا، جوروان میانه، جوروان پائین، تسوگ بادرایا تسوگ باکسایا‏.‏

استان شادشاپور یا کِشتگر دارای چهار تسوگ زَندوَرد تسوگ بزیون تسوگ استان تسوگ جوازر‏.‏ مرکز این استان شهر خسروشاپور بوده.

استان شادبهمن و آن خوره دجله‌ دارای ۴ تسوگ از جمله بهمن‌اردشیر، میشان (ملوی)، دشت میشان، ابلّه، ابرقباد.

استان اردشیر بابکان دارای ۵ تسوگ از جمله به‌اردشیر تسوگ رومکان تسوگ کوثا تسوگ دَرقیت تسوگ نهر گویر.‏

استان به‌دیوماسپان (زوابی) دارای ۳ تسوگ زاب بالا، زاب میانی و زاب پائین.

استان بهقباد بالا دارای ۶ تسوگ از جمله بابل تسوگ خُطَرْنیه تسوگ فلّوجه پائین تسوگ فلّوجه بالا تسوگ نهرین تسوگ عین التمر‏.‏

استان بهقباد میانی دارای ۴ طسّوج: الجبه والبداه تسوگ سورا وبربیسما تسوگ باروسما تسوگ نهر الملک‏.‏

استان بهقباد پائین دارای ۵ طسّوج: بادقلی و تسوگ السیلحین وتسوگ نستر وتسوگ روذمستان تسوگ هرمزجرد

== منابع ==

محمدی ملایری، محمد. فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، جلد دوم، دل ایرانشهر، تهران: انتشارات توس، ۱۳۷۵.