بروجرد

بُروجـِرد (گویش بروجردی: وُوری یرد vūriyerd) شهری است در غرب ایران. بروجرد مرکز شهرستان بروجرد از توابع استان لرستان است. شهر بروجرد در شمال دشت حاصلخیز سیلاخور قرار گرفته‌است. قلل مرتفع گرّین از مجموعه رشته کوههای زاگرس مانند نواری شمال غرب تا جنوب شرق آن را در بر گرفته‌اند و سرابهای دائمی متعددی که از دامنه این کوهها جاری است در اقتصاد منطقه و توسعه شهر بروجرد نقش اساسی داشته‌اند.

شهرهای ملایر و نهاوند در استان همدان، شازند در استان مرکزی، درود، خرم آباد و الشتر در استان لرستان در مجاورت بروجرد قرار دارند . از گذشته‌های دور، این شهر دارای موقعیت ویژه ارتباطی بوده‌است و همین مساله باعث زد و خورد و حوادث تاریخی متعدد در منطقه شده‌است. قرارگیری بر سر شاهراه تهران – خوزستان همچنان یکی از عوامل رونق اقتصادی منطقه به شمار می‌رود.

جمعیت شهر بروجرد بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران ۲۲۹٬۵۴۱۰ هزار نفر گزارش شده‌است. به این ترتیب، بروجرد از نظر میزان جمعیت، دومین شهر بزرگ استان لرستان و بیست و هشتمین شهر بزرگ کشور به حساب می‌آید. علاوه بر رونق کشاورزی و دامپروری در منطقه، شهر بروجرد بطور سنتی یکی از قطب‌های داد و ستد در منطقه غرب ایران به حساب می‌آید و بازار این شهر همچنان بزرگ و پر رونق است. .

== نام شناسی ==

گرد و کرد در اسامی شهرهای ایرانی به معنای شهر، آبادی و ساخته و اثر هستند. اشکانیان و ساسانیان شهرها را بیشتر با پسوند گرد می‌ساخته‌اند همانند سوسنگرد، بروگرد و دارابگرد. عده‌ای نام درست بروجرد را ویروگرد دانسته‌اند که به معنای شهر و ساخته ویرو شاهزاده اشکانی است. کوهی در غرب بروجرد با نام ولاش نیز یاد آور نام شاهان اشکانی است. اما معتبرترین نوشته‌ها، بروجرد را پیروزگرد دانسته‌اند که آن را به فیروز ساسانی منتسب می‌کند. سعید نفیسی بروجرد را از شهرهای ساسانیان و اصل آن را بروگرد و ساخته از «بر» + «گرد» دانسته‌است که به معنای شهری است که گرد است و بر و میوه فراوان دارد. یزدگرد سوم پادشاه ساسانی پس از شکست از اعراب به منطقه بروجرد گریخت و سپاهیانش در آن محل بر + او + گرد آمدند و به این ترتیب نام این محل بَروگرد شد.

در کتابهای تاریخی از بروجرد با نامهای گوناگون نام برده شده‌است مانند بَروجرد، فلوجرد، اردکرد، یزدگرد، ولوگرد. روحبخشان در کتاب «جغرافیای تاریخی بروجرد» بیش از سی مورد از صورتهای مختلف نام این شهر را به تفصیل ذکر نموده‌است.

امروزه بروجرد در لهجه لری بروجردی(لری ثلاثی) وُوری یرد vūriyerd و در لُری وُروگرد vorūgerd نامیده می‌شود. بروگرد borūgerd نام روستایی آن و نیز نام به کار رفته در نوشته‌های پارسی سره و بروجرد borūjerd نام رسمی این شهر است.

اطلاعات کاملتر را در سایت بروجرد نیوز ببینید

== پیشینه ==

شواهد و اشارات تاریخی حاکی است که بروجرد از شهرهای قبل از اسلام بوده و دلایل زبانشناسی نیز واژه بروجرد را با ترکیب دو جزء برو + گرد موجودیت این شهر را به پیش از اسلام میرساند زیرا که گرد در زبانهای قدیمی ایران به معنای شهر میباشد. بروجرد از شهرهای باستانی ایران است که برخی ساخت آن را به منوچهر از سلسله پیشدادیان نسبت می‌دهند اما شواهد کافی در مورد شهر بودن آن تنهااز دوران ساسانیان موجود است که بر اساس کتابهای تاریخی، بروجرد یکی از پایگاههای نظامی ایران به هنگام حمله اعراب و جنگ نهاوند بوده‌است.در گذشته بروجرد از شهرهای آباد و مهم بوده و گاه فرمان‌داری جداگانه و گاه مرکز استان لرستان و خوزستان بوده‌است. از آخرین وقایع تاریخی معاصر بروجرد می‌توان به تخریب حسینیه دراویش منسوب به دراویش گنابادی در ۱۳۸۶ و درگیری‌های خونین آن، بین دراویش و نیروهای بسیج، واطلاعات، اشاره نمود این دومین تخریب حسینیه دراویش بعد از واقعه تخریب حسینیه شریعت در قم بود.

== وضعیت طبیعی ==

=== جغرافیا ===

بروجرد در ارتفاع ۱۶۲۰ متری از سطح دریا و در ۳۳/۹ درجه شمالی و ۴۸/۸ درجه شرقی واقع می‌باشد. بلندترین نقطه شهرستان بروجرد قله ولاش با ارتفاع ۳۶۲۳ متر در غرب شهر بروجرد و پست ترین ناحیه در دشت سیلاخور با ارتفاع تقریبی ۱۵۰۰ متر قرار دارد. شهر بروجرد بر کوهپایه‌های زاگرس و در دشت سیلاخور قرار گرفته و از سه جهت شرق، شمال و غرب به کوه ختم می‌شود. کوه گرین ۳۶۲۳ با متر در غرب بروجرد و کوه میش پرور ۳۵۰۰ با متر در جنوب غربی بروجرد قرار دارد. تنها در جهت جنوب و جنوب شرقی است که دشت وسیع سیلاخور قرار گرفته‌است. این شهر و مناطق پیرامون آن به دلیل قرار گیری بر روی گسل سراسری زاگرس، زلزله خیز هستند.

بروجرد بر سر راه تهران – خوزستان قرار گرفته و دارای موقعیت ممتاز ارتباطی است. همچنین راه کرمانشاه – اصفهان از بروجرد می‌گذرد. بروجرد با اراک ۱۱۰،۱۰۰، با اصفهان ۳۵۰، با تهران ۳۷۸ کیلومتر، همدان ۱۴۰ کیلومتر، اهواز ۴۵۰ کیلومتر و با کرمانشاه ۲۸۰ کیلومتر فاصله دارد. بروجرد به خاطر مردم خوش مشرب و طبیعت زیبایش گردشگران زیادی را پذیراست و در گذشته به دار السرور شهرت داشته‌است. در فاصله نزدیک به ۴۰ کیلومتری بروجرد آخرین بنای قبل از اسلام و امپراتوری ساسانیان بنام قلعه یزدگرد احداث شده‌است که برقله کوه و از سنگ لاشه وبدون ملات بنا شده، و از شواهد وظواهر پیداست قله به سرعت بنا شده و محل آماده سازی و تجدید قوا برای نبرد قادسیه در نزدیکی نهاوند که آخرین جنگ پیش از اسلام برای ایرانیان بوده.

=== آب و هوا ===

بروجرد دارای آب و هوای سرد کوهستانی با زمستانهای پر برف و سرد و تابستانهای معتدل است. تعداد روزهای یخبندان در برخی از نقاط این ناحیه به بیش از ۷۰ روز می‌رسد. بیشترین درجه حرارت در تابستان‌ها ۳۸ درجه و کم‌ترین آن در زمستان ۱۸ درجه زیر صفر برآورد شده‌است.میزان باران سالیانه شهرستان بروجرد حدود ۵۰۰ میلی‌متر است که بیشتر در فصل بهار انجام می‌گیرد و میانگین دمای سالانه ۱۴/۶ است. در زمستان بارشها بیشتر به صورت برف است.. بروجرد دارای بهارهای معتدل و دل انگیزی است . موید این مطلب شاه بیت معروف قاآنی است که در باب بهار بروجرد سروده‌است:

=== زمین‌لرزه‌ها ===

بروجرد از نقاط زلزله خیز کشور است که روی کمربند چین خورده زاگرس که نواحی جنوب و جنوب غرب کشور را شامل می شود قرار دارد. زلزله سیلاخور با بزرگای ۴/ ۷ ریشتر یکی از بزرگترین زمین لرزه‌های ثبت شده ایران است. زمین‌لرزه بروجرد و دورود (۱۳۸۵) از جمله زمین لرزه‌های بزرگ این منطقه بوده‌است.

== مردم ==

=== گویش ===

لهجه بروجردی، لهجه‌ای است که مردم منطقه بروجرد در شمال استان لرستان و نواحی مجاور آن با آن صحبت می‌کنند.لهجه بروجردی یا لری ثلاثی که میان مردم شهرستان‌های تویسرکان، نهاوند و ملایر نیر رواج دارد یکی از شاخه‌های گویش لری است. تفاوت‌های آن با فارسی معیار به گونه‌ای است که می‌توان آن را یک گویش جدا نیز به‌شمار آورد. در مجموع گویش مردمان نواحی بروجرد و بخش‌هایی از شهرستان‌های ازنا و دورود نسبت به دیگر گویشهای رایج در لرستان پیوند و نزدیکی بیشتری با فارسی معیار دارند و از زبان دیگر مناطق لرستان متمایزند، به گونه‌ای که می‌توان آنها را گویشهای فارسی محلی نامید. گویش رایج در نواحی تویسرکان، نهاوندو ملایر در استان همدان با اختلاف بسیار ناچیز تقریباً مشابه گویش بروجردی است.

=== جمعیت ===

شهر بروجرد در سال ۱۳۸۵ جمعیتی برابر با ۲۲۷٬۵۴۷ نفر داشته‌است. از این میزان، ۱۱۴٫۸۸۴ نفر مرد و بقیه زن بوده‌اند که تعداد مردان و زنان تقریباً مساوی است. تعداد خانوارهای این شهر در همین سال ۵۹٫۴۳۱ خانواده بوده‌است..جمعیت این شهر در سالهای ۱۳۶۵، ۱۳۷۰ و ۱۳۷۵ به ترتیب ۱۸۶، ۲۰۱ و ۲۱۷ هزار نفر بوده‌است .

== محله‌ها و نواحی ==

شهرداری بروجرد دارای دو منطقه‌است که به ترتیب نیمه غربی و نیمه شرقی شهر را شامل می‌شود. محله‌های قدیمی تر بروجرد با عنوان کوی شناخته می‌شوند مانند کوی‌های سعدی، سوزنی، یخچال، قُدغون و جعفری. برخی محله‌ها مانند صوفیان، دانگه، چال قلعه، باغ چال، کُلَه کله و میدان محمدحسن خان قدمت تاریخی دارند و آثار تاریخی قابل توجهی در آنها دیده می‌شود. گسترش شهر در دوره پهلوی و پس از انقلاب اسلامی منجر به ایجاد محله‌های مهاجرنشین و فقیر مانند ابراهیم آباد، علی آباد، اسلام آباد، محمود آباد و دشت لاله در نیمه شرقی شهر و شهرک‌های نور و امام در غرب شهر شد. مناطق مسکونی جدید بروجرد شامل شهرک‌های متعددی است که در شمال غربی شهر ساخته شده‌اند از جمله شهرک‌های اندیشه، ایثار، زاگرس، زیبا، مخابرات و کمپینگ شهرداری . امروزه بیشتر مناطق بروجرد با نام خیابانهای مجاور شناخته می‌شوند مانند تختی، بهار، مدرس، شریعتی و شهدا.

=== بافت تاریخی بروجرد ===

بافت معماری قدیم بروجرد که آخرین بار در دوران قاجاریه ساماندهی شده بسیار زیبا بوده و نمونه‌هایی از آن هنوز باقی است.هسته اولیه این شهر شامل چند کوی و محله بزرگ مانند بروا، صوفیان و دانگه بوده‌است و بازارها، مسجدها و خانه‌های مجللی در آن وجود داشته‌است.بروجرد در طول تاریخ همواره محصور به حصاری بزرگ بوده‌است که اطراف آن نیز خندقی قرار داشته‌است. آخرین بار قلعه بروجرد به دستور حسام السلطنه قاجار بازسازی شد.

== حمله به دو مدرسه در بروجرد ==

در حدود ساعت ۱۳ روز ۲۰ دی ۱۳۶۵، هواپیماهای جنگنده عراقی دو مدرسه را در بروجرد بمباران کردند. بمباران درست در هنگامی رخ داد که دانش‌آموزان نوبت بعدازظهر این دو مدرسه در سر صف‌هایشان ایستاده بودند. تعداد کشته‌شدگان این دو مدرسه، در مجموع ۶۰ تن بود.این دو مدرسه پسرانه، یکی دبستان شهید فیاض‌بخش و دیگری مدرسهٔ راهنمایی امام حسن مجتبی (ع) بودند که در مجاورت یکدیگر قرار داشتند و در منطقه‌ٔ محروم ابراهیم‌آباد در شمال بروجرد واقع بودند.

== دیدنی‌های بروجرد ==

* مسجد جامع بروجرد
* مسجد سلطانی بروجرد (مسجد شاه)
* روستای ونایی
* روستای خوش آب و هوا و موفق کفشگران
* گردشگاه تپه چغا
* گردشگاه گل دشت
* امامزاده جعفر بروجرد
* آرامگاه شاه زواریون بروجرد
* مسجد قلعه
* موزه اسناد مشروطیت بروجرد (خانه افتخارالاسلام نبوی طباطبایی)
* تکیه موثقی
* پل قلعه حاتم
* قلعه رومیان بروجرد
* بازار بروجرد
* بوستان فدک
* بوستان سماور
* تالاب بیشه دالان
* قله‌ها، بیشه‌ها و دامنه‌های کوه گرین
* پارک بانوان بروجرد

== دانشگاهها و مراکز آموزش عالی ==

* دانشگاه آیت‌الله بروجردی
* دانشگاه آزاد اسلامی بروجرد
* دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات بروجرد
* پیام نور مرکز بروجرد
* مرکز آموزش علمی کاربردی بروجرد
* دانشسرای کشاورزی بروجرد
* مرکز آموزش مهندس ارتش
* حوزه علمیه امام صادق بروجرد
* مرکز آموزش عالی علمی کاربردی جهاد کشاورزی بروجرد

== نگارخانه ==

تصویر: The environs of Borujerd (Goldasht).JPG|نمایی از منطقه زیبای گلدشت تصویر: Borujerd.jpg|تنگه گپرگه تصویر: Imamzadeh Jafar of Borujerd.jpg|امامزاده جعفر بروجرد

== پانویس ==

== جستارهای وابسته ==

* بافت تاریخی بروجرد
* گویش بروجردی
* زمین لرزه بروجرد و دورود (۱۳۸۵)
* شهرستان بروجرد

== منابع ==

# مولانا بروجردی، غلامرضا. “تاریخ بروجرد: تاریخ، حکام، رویدادهاً. بروجرد: چاپخانه علمی بروجرد؛ تهران: صدر، ۱۳۵۳
# روحبخشان، عبد المحمد. «جغرافیای تاریخی بروجرد». تهران: اساطیر، ۱۳۷۳ صص. ۱۱-
# زبان و گویش در لرستان. وب‌گاه سازمان میراث فرهنگی لرستان.
# سازمان میراث فرهنگی بروجرد

== پیوندهای بیرونی ==

* شهرداری بروجرد
* سلام بروجرد
* بروجرد.اینفو
* فناوری اطلاعات بروجرد
* havairan.com – هوا شناسی بروجرد
* سایت خبری بروجرد نیوز