استان مرکزی

استان مرکزی تقریباً در مرکز ایران قرار دارد. این استان از شمال به استان‌های تهران، البرز و قزوین، از غرب به استان همدان، از جنوب به استان‌های لرستان و اصفهان و از شرق به استان‌های تهران، قم و اصفهان محدود است. این استان با مساحتی معادل ۲۹٬۵۳۰ کیلومتر مربع حدود ۱،۸۲ درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده‌است. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری درسال ۱۳۷۵، استان مرکزی دارای ۸ شهرستان، ۱۵ بخش، ۱۹ شهر، ۶۰ دهستان و ۱٬۳۹۴ آبادی دارای سکنه و ۴۶ آبادی خالی از سکنه‌است. مرکز این استان شهر اراک است. شهرهای مهم این استان عبارت‌اند از: خمین، ساوه، محلات، دلیجان، تفرش، شازند، آستانه، فراهان، آشتیان و اراک.

== مردم و زبان‏ ==

جمعیت استان طبق آخرین سرشماری نفوس و مسکن در سال ۱۳۸۵ بالغ بر ۱۳۲۶۸۲۶ بوده‌است که از این تعداد ۱۰۱۵۳۷۵ باسواد بوده‌اند.

بیشتر مردم استان مرکزی به زبان فارسی سخن می‌گویند. در دلیجان مردم به زبان راجی حرف می‌زنند که ریشه در زبان مادی دارد.

در کنار فارسی گویش‌هایی مانند لری و لکی و وفسی و همچنین در بسیاری از روستاهای اطراف مناطقی مانند اراک، سربند و ساوه و شهرهایی مثل شازند و خنداب، ترکی آذربایجانی و ترکی خلجی نیز رواج دارد. زبان کردی در این استان در میان ایل کلهر دیده می‌شود و زبان راجی نیز در مناطقی از دلیجان و محلات و نراق استفاده می‌شود. زبان تاتی نیز در برخی قسمتها مانند شرا، کزاز و سربند صحبت می‌شود.همچنین اقلیت‌های مذهبی مانند ارامنه و زرتشتیان و تعداد کمی از یهودیان نیز در استان موجود هستند که اکثرا در شهرستان زرندیه اقامت دارند و به زبان خویش سخن می‌گویند. شمار روستاهای فارسی‌نشین در استان بیشتر از روستاهای ترک‌نشین است و در زبان ایشان ته لهجه‌ای دیده می‌شود.

== محصولات کشاورزی ==

* غلات شامل گندم، جو، ذرت دانه‌ای و…
* حبوبات
* پنبه
* چغندرقند
* محصولات جالیزی مانند خربزه، هندوانه، خیار و…
* نباتات علوفه‌ای
* میوه مانند انار ٬ سیب، به، هلو، شلیل، آلو، توت درختی و فرنگی و…
* گیاهان دارویی

== دین ==

قبل از ورود اسلام به ایران اهالی این منطقه پیرو دین زرتشتی بودند و وجود آتشکده‌های گوناگون مانند آتشکوه وره در آشتیان و آتشکده خورهه در محلات و آتشکده برزو در راهجرد شاهد این مدعاست.هم اکنون اهالی استان مرکزی اکثرا مسلمان و شیعه هستند و مسیحیان ارمنی و زرتشتیان و عده‌ای کم از کلیمیان از اقلیتهای مذهبی این استان هستند.

== صنایع دستی ==

در اکثر شهرستان‌های استان مرکزی صنایع مختلف دستی وجود دارند که عمدتاً خاص عشایر منطقه‌اند. عشایری که در محدوده استان زندگی می‌کنند، بومی منطقه نیستند و اکثر آنها از نواحی دیگر به این منطقه مهاجرت کرده و سکنی گزیده‌اند. مهم‌ترین گروه‌های ایلی استان شامل شاهسون‌ها، ایل کله‌کویی، ایل میش مس (مست)، ایل خلج، ایل راوه و ایل کرد (کلهر) هستند که به ویژه زنان و دختران انواع صنایع دستی را در آن‌ها تولید می‌کنند. مهم‌ترین صنعت دستی استان فرش است که فرش ساروق از شهرتی جهانی برخوردار است.

علاوه بر آن گیوه که نوعی پاپوش دست‌دوز تولید شده از نخ‌های قالی‌ست، از جمله صنایع دستی در خور توجه این استان است که در سنجان و وفس تولید می‌شود.

== موقعیت اقتصادی ==

بخشهای خدمات، صنعت و کشاورزی به ترتیب اهمیت اساس اقتصاد استان را تشکیل می‌دهد. از جمله صنایع مهم این استان می‌توان به صنعت ماشین‌سازی، هپکو، کابل‌سازی، آلومینیم سازی، واگن‌سازی، قند، صنایع دستی و شهرک صنعتی کاوه اشاره کرد.

== نقاط دیدنی استان ==

* شهرستان آشتیان: قلعه تاریخی مستوفی الممالک، دفترخانه تاریخی معتمدالایاله
* شهر اراک: مدرسه و مسجد سپهدار، روستای تاریخی هزاوه (زادگاه امیرکبیر)، حمام تاریخی و موزه چهارفصل، بازار اراک، چشمه چپقلی، مقبره شاه قلندر انجدان و…
* شهرستان تفرش:آرامگاه پروفسور حسابی، امامزاده در بی بی، مقبره ابوالعلی، مسجد شش ناوه، چشمه‌های آب معدنی گراب، آب انبار بلور، تکیه زاغرم تفرش و…
* شهرستان خمین: منزل امام خمینی، قلعه سالار محتشم، امامزاده ابوطالب، مسجد جامع خمین و…
* شهرستان ساوه: مناره و مسجد جامع ساوه ٫ قلعه دختر (ساوه)، پل سرخده، کاروانسرای باغ شیخ، تپه تاریخی آوه، قاعه الویر، امامزاده سید اسحاق
* شهرستان محلات:سرستون‌های آتشکده خورهه، غار آزادخان، چشمه وزوان، مسجد جامع محلات، امامزاده ابوالفضل، مجتمع آب گرم محلات و مراکز تهیه گل و گیاه.
* شهرستان کمیجان: غار قلعه جوق (وفس)
* شهرستان دلیجان: غار چال نخجیر، کاروانسرا و پل شاه عباسی (دوهک)، سد پانزده خرداد، مجموعه تاریخی نراق، امامزاده یحیی نراق و…
* شهرستان زرندیه (مامونیه): یخچال مهدی آباد، مسجد اعظم چلسبان، آبشار چناقچی علیا، امامزاده منصور ابن موسی بن جعفر، مقبره اشموعیل نبی، امامزادگان اهلعلی و سهلعلی(سید باوقار)،کلیسای حضرت مریم چناقچی و …
* شهرستان شازند: چشمه بلاغ حک، سراب عمارت

شهرستان فراهان دارای تکیه تاریخی و امزادهاحمد ابن علی

== پانویس ==

== منابع ==

* مرکز بازرگانی خارجی استان مرکزی – تحت نظارت کارگروه امور تولیدی و اقتصادی استان مرکزی
* واحد پژوهش و تالیف گیتاشناسی. اطلس گیتاشناسی استانهای ایران. تهران ۱۳۸۳. ISBN 964-342-165-1

== پیوند به بیرون ==

* عکس‌های استان مرکزی و شهر اراک
* سایت رسمی استانداری مرکزی
* مرکز بازرگانی خارجی استان مرکزی
* سایتهای اینترنتی استان مرکزی
* نمایی از تقسیمات استانی استان مرکزی
*
* مرکز ملی آمار ایران