استان فارس

Posted On نوامبر 10, 2014

استان فارس یکی از ۳۱ استان ایران است که در بخش جنوبی این کشور واقع شده‌است. آب‌وهوای استان فارس در نقاط مختلف این استان به سه دسته کوهستانی، معتدل و گرم تقسیم می‌شود. این استان بر طبق برآورد جمعیتی سال ۱۳۸۹ خورشیدی سازمان ملی آمار ایران، با جمعیتی معادل ۴٬۵۲۸٬۵۱۳ نفر، چهارمین استان پرجمعیت و با مساحتی در حدود ۱۲۲٬۶۰۸ کیلومتر مربع، پنجمین استان بزرگ ایران محسوب می‌گردد. بر اساس تقسیمات کشوری اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی، استان فارس به ۲۹ شهرستان، ۹۴ شهر، ۸۳ بخش و ۲۰۴ دهستان تقسیم شده‌است. استان فارس از سمت شمال به استان اصفهان، از سمت جنوب و جنوب شرق به استان هرمزگان، از سمت غرب و جنوب غرب به استان بوشهر، از سمت شمال‌غرب به استان کهگیلویه و بویراحمد، از سمت شرق به استان کرمان و از سمت شمال‌شرق به استان یزد محدود شده‌است.

مرکز استان فارس شیراز می‌باشد که بر طبق برآورد جمعیتی سال ۱۳۸۹ خورشیدی سازمان آمار ایران به همراه حومه خود، جمعیتی معادل ۱،۷۴۹،۹۲۶ نفر داشته که از این جهت پرجمعیت‌ترین شهر این استان محسوب می‌گردد. از دیگر شهرهای پرجمعیت این استان می‌توان به شهرهای مرودشت، کازرون، جهرم و فسا اشاره کرد.

نام استان فارس در کتیبه‌های هخامنشی به صورت پارسه و در نوشته‌های یونانی به شکل پرسیس آمده‌است و فارس عربی‌شدهٔ پارس است. این استان، از چند هزار سال پیش زیستگاه اقوام مختلفی بوده‌است؛ از جمله فارسی‌زبانان، ترک قشقایی، لر، عرب خمسه و لک، که هر یک به گویش‌ها و زبان‌های مختلفی مانند فارسی، لارستانی و خنجی، آذربایجانی، قشقایی، سیوندی، دوانی، لری، اردکانی، عربی و کهمره‌ای (بککی) سخن می‌گویند.

منابع مهم اقتصادی استان فارس بر پایه کشاورزی و دامداری، شهرک‌های مختلف صنعتی، پالایشگاه‌ها، صنایع پتروشیمی و نیروگاه‌های مختلف بنا شده‌است.

استان فارس با وجود جاذبه‌های متعدد تاریخی، طبیعی و مذهبی، یکی از مراکز مهم گردشگری ایران است. همچنین تعدادی از مراکز مهم دانشگاهی ایران در این استان واقع شده‌است.

== دلیل نام‌گذاری ==

فارس آن که زبان فارسی دارد. آن که از مردم ایران است. در مقابل ترک، عرب و جز آن. در پارسی باستان (کتیبه‌های هخامنشی) پارسه {به انگلیسی|parsa} نام یکی از اقوام ایرانی مقیم جنوب ایران است که مقر ایشان را نیز پارس نامیده‌اند. از این قوم دو خاندان بزرگ پیش از اسلام به شاهنشاهی رسیده‌اند، یکی هخامنشیان و دیگر ساسانیان. معرب آن فارس است. فارس در کتیبه‌های هخامنشی به صورت پارسه و در نوشته‌های یونانی به شکل پرسیس آمده و فارس و فارسی شکل عربی شده پارس و پارسی هستند. فارس منطقه ٔ وسیعی است که قسمتی از جنوب و جنوب باختری کشور ایران را فراگرفته و تقریباً از یازده قرن پیش از میلاد مسیح محل سکنای یکی از طوایف آریایی بنام پارس بوده و بهمین مناسبت به پارس موسوم گردیده‌است.{سخ} کلمه ٔ فارس و پارس به سراسر خاک ایران نیز اطلاق شده‌است. صورتی از این کلمه را که در زبان انگلیسی از اصل یونانی گرفته‌اند در زبان مذکور بجای لغت «ایران» به کار می‌برند و چون این صورت یعنی «پرشیا» {به انگلیسی|persia} در زمان رضاشاه پهلوی در ایران نیز بکار می‌رفت دستوری در منع استعمال این واژه صادر شد و مقرر گردید درکتاب‌ها و نوشته‌های ایرانی همه جا واژه ٔ «ایران» برای نامیدن این کشور به کار رود.

نام خلیج فارس برگرفته از نام همین منطقه‌است که در سال ۱۳۵۲ هجری شمسی در تقسیمات کشوری ارتباط استان فارس با خلیج فارس قطع شد و مناطق حاشیه خلیج فارس به استان بوشهر تبدیل گردید

== پیشینه ==

=== پیش از اسلام ===

==== ظهور پارس‌ ====

استان فارس، از چند هزار سال پیش زیست‌گاه اقوام بومى ایران و به ویژه ایلامیان بوده‌است. پارس‌ها مردمان بودند آریایی‌نژاد که معلوم نیست کِی به فلات ایران آمده‌اند، در کتیبه آشوری از قرن نهم قبل از میلاد از مردم پارسواش که در اطراف دریاچه ارومیه می‌زیسته‌اند، ذکری شده‌است. برخی از محققین عقیده دارند که مردم پارسواش همان پارس‌ها بودند که بعدها از شمال به جنوب رفته و در مملکتی که بعدها به مناسبت نام این مردم موسوم به پارس شد، مستقر گردیدند. از کتیبه‌های آشوری مشخص است که پادشاهان یا امرای پارسواش تابع آشور بوده‌اند. پس از آن فرورتیش پادشاه ماد ( ۶۵۵ تا ۶۳۳ قبل از میلاد) پارس را تابع ماد کرد. بر اساس اسناد مورخان یونانی قبایل پارسی به شش طایفهٔ شهری و ده‌نشین و چهار طایفهٔ چادرنشین تقسیم می‌شدند، طایفه‌های شهری عبارتند از: پاسارگادیان، مرفیان، ماسپیان، پانتالیان، دروسیان، گرمانیان که مهم‌ترین آنها پاسارگاردیان بودند و قبیلهٔ هخامنشی و پادشاهان ناحیهٔ پارس از این قبیله هستند همچنین چهار طایفهٔ چادرنشین عبارتند از: دائی‌ها، مردها، دروپیک‌ها، ساگارتی‌ها دولت ایلامیان در سال ۶۳۶ پیش از میلاد به دست آشوریان از بین رفت و شوش پایتخت آن به دست طوایف پارس افتاد.

==== هخامنشیان ====

مؤسس پادشاهی پارس هخامنش است که تقریباً در ۶۵۰ قبل از میلاد می‌زیست. پایتخت او شهری بوده‌است به همین نام که خرابه‌های آن هنوز باقی است. از خود هخامنش که سلسلهٔ بزرگی به نام او خوانده شده‌است، چندان اطلاعی در دست نیست اما محتمل است که او طوایف مختلف پارس را متحد کرده باشد. پسر او چیش‌پیش از ضعف دولت عیلام بعد از مغلوبیت آنها در مقابل آشوربنیپال استفاده کرد و ناحیه موسوم به انزان یا انشان را که شامل شوش و مجاور آن خوزستان بوده متصرف شد و عنوان پادشاه انشان را اختیار کرد چون وفات یافت یکی از پسرهایش مالک انشان و آن دیگری صاحب سرزمین پارس گردید. در قرن ششم قبل از میلاد هر دو قسمت به اطاعت یک نفر از دودمان مذکور درآمد که کمبوجیه یکم نام داشت. وی دختر استیاکس پادشاه ماد به نام ماندانا را به زنی اختیار کرد و کوروش بزرگ فرزندی بود که از این وصلت پیدا شد. کوروش در سال ۵۵۹ قبل از میلاد جانشین پدر شد و در سال ۵۵۰ بر مملکت ماد تسلط یافت و اکباتان پایتخت آن را تسخیر کرد. کوروش اکباتان را پایتخت تابستانی و شوش را پایتخت زمستانی خود قرار داد و نخستین دولت بزرگ جهانی یعنی شاهنشاهی هخامنشی را بدین ترتیب بوجود آورد. هخامنشیان ۲۲۰ سال (از ۵۵۰ پیش از میلاد تا ۳۳۰ پیش از میلاد) بر بخش بزرگی از جهان شناخته‌شده آن روز از رود سند تا دانوب در اروپا و از آسیای میانه تا شمال خاوری آفریقا فرمان راندند. شاهنشاهی هخامنشی به دست اسکندر مقدونی برافتاد.

==== سلوکیان ====

بعد از اسکندر و در زمان سلوکیان کشور ایران جزو مستملکات یونان بود تا سرانجام در سال ۲۵۶ پیش از میلاد، پارت‌ها که بیشتر محققین آنها را شاخه‌ای از نژاد آریایی می‌دانند و در خراسان امروزی می‌زیستند، قیام کردند و توانستند با جنگ‌های متعدد دولت اشکانیان را تأسیس کنند.

==== اشکانیان ====

در زمان شاهان اشکانی ممالک مختلفی که جزو دولت اشکانی بودند استقلال داخلی خود و حتی سلسلهٔ پادشاهان محلی را حفظ می‌کردند از آن جمله در پارس سکه‌هایی از پادشاهان محلی به دست آمده که می‌توان از روی آن به اسامی بسیاری از پادشاهان محلی پارس در زمان اشکانیان پی برد. سلسله پادشاهان این دوره در پارس را به این سبب که هر کدام از پادشاهان مزبور هم پادشاه بودند و هم رئیس آتشکده سلسلهٔ روحانی آثرپاتا می‌نامند.

==== ساسانیان ====

پدر مؤسس سلسلهٔ ساسانیان، اردشیر بابکان، ساسان نام داشت و موبد معبدی در استخر در ایالت پارس بود. اردشیر بابکان در سال ۲۲۳ میلادی علم طغیان برداشت و پس از کشته شدن اردوان پنجم، تیسفون پایتخت اصلی اشکانیان را گرفت پس از آن تمام ایران در تحت اقتدار او در آمد. اردشیر بابکان قبل از دست یافتن به پادشاهی شهر اردشیر خُورّه را که امروزه فیروزآباد نامیده می‌شود، بازسازی کرد. این شهر قبل از آن شهر گور نام داشت. او نخست قصد داشت این شهر را پایتخت خود قرار دهد اما بزودی دریافت که ایالت پارس از لحاظ سیاسی برای اقامت فرمانروا مناسب نیست و پایتخت را در نزدیکی تیسفون قرار داد. اردشیر بابکان همچنین نام ایالت گور را نیز به ایالت اردشیرخوره تغییر داد. ایالت اردشیر خُورّه یکی از بخش‌های قدیم فارس بود که شهرهای شیراز، فیروزآباد، خضر، میمند، سیراف و کازرون در آن واقع بود. در دوره ساسانی فارس به ۵ ناحیه تقسیم می‌شد: ارجان، اردشیرخوره، استخر، دارابگرد و شاپورخوره. پس از چیرگی اعراب، شیراز به جای اردشیر خُورّه مرکز فارس گردید.

=== پس از اسلام ===

==== دولت راشدین ====

در زمان خلافت عثمان در سال ۲۸ هجری قمری استخر و فیروزآباد به تصرف فرماندهان سپاه دولت راشدین درآمد و تمامی فارس ضمیمه متصرفات دولت راشدین شد و به تدریج مردم فارس نیز مسلمان شدند. فرماندهان دولت راشدین در ایالت فارس را به پنج ولایت که هر یک را یک کوره می‌گفتند، همانند دوره ساسانیان که کوره‌های اردشیر خوره به مرکزیت شیراز، شاپور به مرکزیت شهر شاپور، قباد به مرکزیت شهر ارجان، استخر به مرکزیت پرسپولیس و دارابجرد به مرکزیت شهر دارابجرد از جمله این کوره‌ها بودند و این تقسیم‌بندی، تا حمله مغول به سلطنت خوارزمشاه باقی‌ماند.

==== صفاریان ====

در زمان ضعف قدرت خلافت امویان در قرن سوم هجری قمری، فارس به تصرف یعقوب لیث مؤسّس سلسله صفاریان درآمد. او شیراز را تصرف کرد و برادرش عمرو لیث مسجد جامعی در شهر ساخت که هنوز هم پابرجاست.

==== آل بویه ====

پس از آن، فارس به تصرف آل بویه درآمد و عضدالدوله دیلمی بر بیشتر ایران و قسمتى از بین النهرین تسلط یافت. از کارهاى برجسته او ساختن بند امیر بر رود کر بود.

==== سلجوقیان ====

پس از آل بویه، سلجوقیان بر فارس مسلط شدند. با ضعف سلجوقیان، سنقرابن مودود، دودمان اتابکان فارس را تأسیس کرد. این دودمان، در ۵۴۳ هجری قمری بر سرزمین فارس فرمانروایى یافت و آخرین فرمانرواى آن، آبش خاتون، پس از یک سال سلطنت در ۶۶۷هجری قمری به همسرى منکو تیمور، یکى از پسران هلاکوخان مغول درآمد. از آن پس سلطنت وى نامى بیش نبود و چندى نگذشت که فارس به دست امراى مغول افتاد.

==== اتابکان ====

پس از سلجوقیان اتابکان فارس به حکومت پرداختند و هنوز آثاری از آنان مانند مسجد نو شیراز در شهر باقی‌است. اتابکان با دادن پول و اطاعت کردن از سرداران فاتح مغول فارس را از خرابی و تاخت و تاز آن قوم مصون داشتند ولی پس از ضعف این خاندان، مغول بر فارس مسلط شده و حکامی از جانب خود به این سرزمین می‌فرستادند که سعدی از برخی از آنها در اشعار خود یاد کرده‌است.

==== آل مظفر ====

در ۷۵۴ هجری قمری، امیر مبازرالدین محمد پادشاه سلسله آل مظفر، فارس را تصرف کرد. شاهان این دودمان تا سال ۷۹۵ هجری قمری، که امیر تیمور خاندان آل مظفر را برانداخت بر فارس فرمانروایى داشتند.

==== صفویان ====

در سال ۹۰۹ هجری قمری، فارس تخت استیلاىشاه اسماعیل صفوی درآمد. در زمان او جانشینان، فارس و مرکز آن شیراز، آبادى و رونق یافت. در این دوران، الله وردی خان و پسرش امام قلی خان که در آن زمان فرمانروایان فارس بودند، در زیبا ساختن و آبادانى شهر شیراز کوشیدند.

==== افشاریان ====

در جنگ میان نادرشاه و افغانیان غلزایى تحت فرمان اشرف افغان، فارس رنج و ویرانى فراوانى دید. این جنگ با شکست افغانیان در ۱۱۴۲ هجری قمری پایان یافت. پس از مرگ نادر شاه، بار دیگر فارس دستخوش پریشانى شد.

==== زندیه ====

با روی کار آمدن کریم خان زند صلح و آبادی به این ناحیه بازگشت. شیراز را پایتخت خود گردانید و در آبادانی آن کوشش نمود. ارگ کریمخانی، بازار وکیل، حمام وکیل و مسجد وکیل در شیراز از کریمخان زند ملقب به وکیل الرعایا به یادگار مانده‌است.

پس از مرگ کریم‌خان در سال ۱۱۹۳ هجری قمری، بر سر جانشینی او میان بازماندگانش اختلاف پدید آمد و سرانجام، لطفعلی‌خان زند به فرمانروایی رسید. پس از آن، فارس در جنگ‌های بین لطفعلی‌خان زند و آقا محمد خان قاجار آسیب فراوان دید و سرانجام قاجاریه حکومت یافتند. پس از وفات فتحعلی‌شاه در سال ۱۲۵۰ هجری قمری، پسرش حسینعلی میرزا فرمانفرما در فارس به دعوی سلطنت برخاست، اما کاری از پیش نبرد.

==== قاجار ====

فارس در دوران قاجاریه، همچنان از سرزمین های آباد و پراهمیت کشور به شمار مى‌آمد و راه ارتباطى خلیج ‌فارس و مرکز به عنوان نخستین خاکریز، مورد توجه خاص کشورهای خارجی بود. یکی از مهم‌ترین حوادث این دوران، معاهدهٔ انحصار تنباکو در زمان ناصرالدین شاه و به دنبال آن حکم میرزای شیرازی و تحریم تنباکو بود. این حکم با درخواست سید جمال الدین اسدآبادی و در پی نامه او اتفاق افتاد و با اعتراضات فراوان مردم٬ ناصرالدین شاه شاه قاجار، مجبور شد با پرداخت غرامت، این قرارداد را فسخ کند.

==== پهلوی ====

– جشن هنر

شهر شیراز در بین سالهای ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۷ محل بر‌گزاری جشن هنر شیراز بود. این جشنواره در زمان خود بزرگترین رویداد فرهنگی در نوع خود در سطح جهان بود. این رویداد با هدف تشویق هنرهای سنتی ایران و بالا بردن استانداردهای فرهنگی ایران تشکیل شده ‌بود. همچنین این رویداد محلی بود برای گرد آمدن بزرگترین هنرمندان سنتی و مدرن ایران و سراسر دنیا در رشته‌های مختلف هنری.

– جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی

همچنین جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران به مناسبت دوهزار و پانصد سال تاریخ مدون شاهنشاهی ایران و در زمان سلطنت محمدرضا پهلوی از تاریخ ۱۲ تا ۱۶ اکتبر ۱۹۷۱ (برابر با ۲۰ تا ۲۴ مهر ۱۳۵۰) در تخت جمشید برگزار شد. در این جشن‌ها، سران حکومتی و پادشاهان ۶۹ کشور جهان شرکت کردند و تمدن و تاریخ کهن ایران را ارج نهادند.

== جغرافیا ==

=== جغرافیای طبیعی ===

استان فارس تقریباً در جنوب ایران قرار دارد. این استان به طور تقریبی بین مدارهای ۲۷ و ۳۱ درجه عرض شمالی و نصف‌النهارهای ۵۰ و ۵۵ درجه طول شرقی واقع شده و از سمت شمال به استان اصفهان، از سمت جنوب و جنوب شرق به استان هرمزگان، از سمت غرب و جنوب غرب به استان بوشهر، از سمت شمال‌غرب به استان کهکیلویه و بویراحمد، از سمت شرق به استان کرمان و از سمت شمال‌شرق به استان یزد محدود شده‌است. مساحت استان فارس ۱۲۲٬۶۰۸ کیلومتر مربع می‌باشد که از این جهت پنجمین استان بزرگ کشور ایران می‌باشد و تقریبا ۱/۸ ٪ مساحت کشور را تشکیل می‌دهد.

ارتفاع استان فارس از سطح دریا در نقاط مختلف این استان متفاوت است و به چهار دسته تقسیم می‌شود؛ دسته اول که از ارتفاعات شمال و شمال غربی می‌باشد که از کوه‌های سمیرم شروع می‌شود، تا غرب آباده ادامه می‌یابد و به کوه عظمت که گردنه معروف کولی‌کش در آن واقع شده‌است، ختم می‌شود. ارتفاعات برم فیروز نیز در این ناحیه واقع شده و از سپیدان آغاز و به ارسنجان منتهی می‌گردد، دسته دوم که ارتفاعات مرکزی می‌باشد که کوه‌های اطراف شیراز (سبزپوشان و بمو) و نیز کوه‌های مهارلو، خرمن کوه، فسا و کوه تودج را دربرمی‌گیرد، دسته سوم ارتفاعات غربی‌است که در امتداد ارتفاعات کهگیلویه تا کوه‌های ممسنی در دشت ارژن (کوهمره سرخی) ادامه می‌یابد و به کوه‌های سفیدار در فیروزآباد متصل می‌شود و در نهایت دسته چهارم ارتفاعات جنوبی می‌باشد که شامل کوه‌های داراب و ارتفاعات بالنگستان یا هنگستان و کوه‌های لارستان است.

==== دشت‌ها و بیابان‌ها ====

دشت‌های استان فارس از رسوب‌های آبرفتی تشکیل شده‌اند، این دشت‌ها را با توجه به موقعیت جغرافیایی آن‌ها می‌توان به دو بخش مرکزی و غربی و همچنین بخش جنوبی و شرقی تقسیم‌بندی کرد، در بخش مرکزی و غربی دشت‌هایی وجود دارند که موقعیت کشاورزی دارند و بیشتر به این منظور استفاده می‌شوند اما در بخش جنوبی و شرقی بیشتر بیابان و کویر دیده می‌شود که این بیابان‌ها حدود ۱/۸۴ میلیون هکتار برابر با ۱۵ درصد مساحت استان را در بر گرفته‌اند. در برخی از مناطق بیابانی استان فارس مانند کویر قطرویه در شرق استان و محدوده شهر نی‌ریز، به علت تبخیر شدید، نمک سطح بیابان را پوشانده و کویر را به وجود آورده‌است.

==== دریاچه‌ها ====

در استان فارس دریاچه‌های متعددی وجود دارد، به طوری‌که بیشترین تعداد دریاچه‌های دائمی کشور در استان فارس واقع شده‌اند. دریاچه‌های استان فارس را می‌توان به دریاچه‌های آب شور و دریاچه‌های آب شیرین تقسیم‌بندی نمود. از میان دریاچه‌های آب شور استان می‌توان به دریاچه مهارلو، بختگان، طشک و هیرم اشاره کرد. از میان دریاچه‌های آب شیرین استان نیز می‌توان به دریاچه پریشان، تالاب ارژن، دریاچه برم شور، دریاچه کافتر، دریاچه هفت برم و دریاچه سد درودزن اشاره نمود. وسعت دریاچه‌های شور استان تقریبأ ۱۴۵۰۰۰ هکتار و وسعت دریاچه‌های آب شیرین تقریبأ ۳۰۰۰۰ هکتار می‌باشد.

==== کوه‌ها ====

۷۰ درصد از وسعت استان فارس در ناحیه کوهستانی قرار گرفته و در دوره ترشیاری به وجو آمده‌اند و با گذشت میلیون‌ها سال از پیدایش آن‌ها جزء کوه‌های جوان محسوب می‌شوند. کوه‌های زاگرس جهت‌های شمال‌غربی و جنوب‌شرقی استان فارس را به صورت منطقه ویژه کوهستانی در آورده‌است. قسمت عمده این ناهمواری‌ها بر اثر یک سلسله حرکات شدید کوهزایی ایجاد شده و تحت تأثیر عوامل فرسایشی نظیر بادهای تند و آب‌های روان به صورت کنونی درآمده‌است. استان فارس را می‌توان به دو ناحیه مشخص طبیعی تقسیم کرد، اول ناحیه شمالی و شمال غربی که از ارتفاعات به هم پیوسته‌ای تشکیل شده و گردنه‌های صعب‌العبور و دره‌های عمیق دارد و دوم ناحیه جنوب و جنوب شرقی که در فاصله میان رشته‌کوه‌های فرعی قرار گرفته و شامل دشت‌های شیراز، کازرون، نی‌ریز، مرودشت و مرکزی‌است.

جنس کوه‌های استان فارس، اغلب سنگ‌های آهکی(کلسیم کربنات) می‌باشد. درز و شکاف‌های فراوان در این سنگ‌ها باعث تشکیل سفره‌های آب زیرزمینی فراوانی شده‌اند. در این کوه‌ها انواع اشکال فرسایش آهکی (کارستیک) که بر اثر انحلال و رسوب‌گذاری شکل گرفته‌اند دیده می‌شود.

از مهم‌ترین کوه‌های استان می‌توان به کوه بل با ۳۹۴۳ متر ارتفاع، کوه گر با ۳۱۰۹ متر ارتفاع، خرمن کوه با ۳۱۸۳ ارتفاع، کوه تودج با ۳۱۵۰ متر ارتفاع، کوه ختابان بوانات با ۳۳۶۲ متر ارتفاع، کوه قلات بوانات با ۲۵۵۰ ارتفاع و کوه قند یله با ۲۳۵۰ متر ارتفاع اشاره نمود.

==== تنگ‌ها و دره‌ها ====

دره‌ها و تنگ‌های استان‌فارس عبارتند از: تنگ خانی، تنگ غنیبی، تنگ لی‌حنا، تنگ ابوالحیات، تنگ هرایز، تنگ بوان، تنگ الله اکبر، تنگ بستانک (بهشت گمشده)، تنگ ایج، تنگه لای تاریک، تنگ استهبان، تنگ پلنگان، تنگ لای زنگان، تنگ زی طشت، تنگ جزین یا گزین، تنگ خرقه و تنگ براق.

==== رودخانه‌ها ====

از مهم‌ترین رودخانه‌های استان، می‌توان به رودخانه‌های شادکام، فهلیان، تنگ شیو، قره آغاج، شش پیر، پیرآب، کر، سیوند، آغاج، چوبخله، شور جهرم، شور لار، مهران شور، پلوار، خشک، دالکی، موند (مند)، گله دار، رودبال، شاپور و اوجان اقلید اشاره کرد.

از آبشارهای معروف استان آبشار دشتک ابرج و آبشار مارگون را نام برد.

==== چشمه‌ها ====

چشمه‌های طبیعی و چشمه‌های آب گرم عبارتند از چشمه ریچی، چشمه خارگان، چشمه بالنگان، چشمه قدمگاه، چشمه چویو، چشمه ساسان، چشمه ابوالمهدی، چشمه شش‌پیر، چشمه پلنگان، چشمه جونجان (جونون)، چشمه محمدرسول‌الله، چشمه بناب قادرآباد، چشمه آتشکده، چشمه تنکاب، چشمه حنیفقان، چشمه آب‌گرم سراب بهرام، چشمه اسرا، چشمه برم‌هیر، چشمه براق، چشمه تاسک، چشمه حاجت، چشمه سراب‌سیاه، چشمه سراب‌دختران، چشمه سراب‌اردشیر، چشمه کان‌زرد، چشمه تزنگ، چشمه له‌یاسی، چشمه غنیبی، چشمه مهارلو، چشمه آبریز جبل، چشمه نباتی، چشمه انجیرک، رباط، چشمه سرگ‌چینه، چشمه نیگی، چشمه یاقوتی، چشمه سرو نخودی، چشمه گنجینه، چشمه میل‌اژدها وچشمه مودگان که به دلیل آب درمانی و تفرجگاهی از نظر صنعت گردشگری و گذراندن اوقات فراغت از اهمیت بسیاری برخوردار هستند.

=== جغرافیای سیاسی ===

==== تقسیمات کشوری ====

بر طبق آخرین تقسیمات کشوری اردیبهشت سال ۱۳۹۰ خورشیدی، استان فارس دارای ۹۴ شهر، ۲۹ شهرستان، ۸۳ بخش و ۲۰۴ دهستان می‌باشد. شهرستان‌های آباده، ارسنجان، استهبان، اقلید، بوانات، پاسارگاد، جهرم، خرامه، خرم‌بید، خنج، داراب، رستم، زرین‌دشت، سپیدان، سروستان، شیراز، فراشبند، فسا، فیروزآباد، قیر و کارزین، کازرون، کوار، گراش، لارستان، لامرد، مرودشت، ممسنی، مهر، نی‌ریز شهرستان‌های این استان هستند

=== شهرهای باستانی ===

استخر یکی از شهرهای باستانی استان فارس بود که ظاهراً بعد از اینکه تخت جمشید به وسیلهٔ اسکندر مقدونی ویران گشت بوجود آمد و بتدریج بر رونق و عظمت آن افزوده شد. چون اعراب ایران را به تصرف در آوردند مدتی استخر مقاومت کرد اما عاقبت به تصرف اعراب درآمد. هنگامیکه در سال ۶۴ هجری قمری شهر شیراز بنا گردید، رفته‌رفته از رونق استخر کاسته شد و اکنون جز ویرانه‌هایی چند از آن بجا نمانده‌است. {سخ} شهر به‌آمد‌کباد شهری بود که قباد یکم ساسانی در نزدیکی بهبهان بنا کرد. پس از انقراض ساسانیان این شهر به حیات اجتماعی خود ادامه داد و در این زمان ارجان نامیده می‌شد. اکنون ویرانه‌های این شهر تاریخی در مشرق بهبهان قرار دارد.{سخ} شاپور یکم شاه ساسانی، در ایالتی که تولد یافته بود، یعنی در ناحیهٔ پارس شهر و کاخی برای خود بنا نموده‌بود که بیشاپور یا به‌شاپور نامیده شد. طرح این شهر مانند دیگر شهرهای دایره‌وار اشکانی نبود. نقشهٔ شهر شامل یک چهارضلعی بود که از سوئی محدود به دیوار محوطه و خندق‌ها می‌شد که به کوهی تکیه داشت و یک قلعهٔ نظامی با شبکه‌ای کامل از دیوارها و دژهای کوچک آنرا حفاظت می‌کرد و سوی دیگر آن را رودخانه‌ای فرا گرفته بود. ویرانه‌های این شهر در ۲۰ کیلومتری کازرون قرار دارد.

=== آب و هوا ===

در استان فارس، تحت‌ تأثیر ویژگی‌های توپوگرافیک، سه ناحیه آب و هوایی مشخص پدیدار شده‌است، ناحیه اول ناحیه کوهستانی شمال، شمال غرب و غرب است که دارای زمستان‌های سرد و پوشش گیاهی قابل توجه است. میزان بارندگی این ناحیه در حدود چهارصد تا ششصد میلی‌متر در سال گزارش شده‌است، ناحیه دوم ناحیه مرکزی می‌باشد که در زمستان‌ها آب و هوای نسبتاً معتدل توأم با بارندگی و در تابستان‌ها هوایی گرم و خشک دارد. آب و هوای این ناحیه به علت کاهش نسبی ارتفاعات، نسبت به شمال و شمال غرب کم متفاوت است. میزان بارندگی این ناحیه بین دویست تا چهارصد میلی‌متر در سال است و شهرهای شیراز، کازرون، فسا و فیروزآباد از جمله شهرهای این ناحیه هستند، در نهایت ناحیه سوم ناحیه جنوب و جنوب شرقی می‌باشد که به علت کاهش ارتفاع و عرض جغرافیایی و نحوه استقرار کوه‌ها، میزان بارندگی این ناحیه در فصل زمستان نسبت به دو فصل بهار و پاییز کمتر است. هوای این ناحیه در زمستان‌ها معتدل و تابستان‌ها بسیار گرم است. میزان بارندگی سالانه آن نیز صد تا دویست میلی‌متر است و شهرهای لار، اوز و خنج جزو این ناحیه خشک به شمار می‌روند. متوسط رطوبت نسبی این ناحیه حداکثر هشتاد و چهار و نیم و حداقل دوازده و نیم درصد است. تعداد روزهای یخبندان در طول سال نیز سی و چهار روز گزارش شده‌است بادهای محلی که از سمت کوهستان به دشت می‌وزند و عکس این مسیر را می‌پیمایند.

سه توده هوای مختلف استان فارس را تحت تاثیر قرار می‌دهند، اول توده هوای مدیترانه‌ای که از روی دریای مدیترانه به سمت کوه‌های زاگرس می‌آیند و موجب بارش‌هایی به صورت برف (در مناطق مرتفع شمالی و شمال‌غرب) و باران می‌شوند؛ دوم توده هوای سودانی که در فصل زمستان از مرکز کم‌فشار سودان شکل گرفته و با فعال شدن بر روی دریای سرخ، استان فارس را تحت تاثیر قرار داده و باعث بارش در بیشتر نقاط استان می‌گردد؛ سوم توده هوای گرم عربستان که در فصل تابستان از سمت شبه جزیره عربستان به سمت استان وزیده و باعث گرما، ورود ذرات گرد و خاک به استان و کوتاه شدن دوره فصل بهار می‌گردد.

== پوشش گیاهی و گونه جانوری ==

=== پوشش گیاهی ===

پوشش گیاهی استان فارس را درختان جنگلی و گیاهان دارویی و صنعتی تشکیل می‌دهد، از مهم‌ترین گونه‌های درختی این استان عبارتند می‌توان به بادام کوهی، بنه و بلوط و برخی از گیاهان دارویی و صنعتی که شیرین بیان، گل گاوزبان، کتیرا، آنغوزه و گون برخی از این گونه‌ها هستند. مناطق حفاظت شده استان فارس محل رویش بسیاری از گونه‌های گیاهی منطقه می‌باشند. پارک ملی بمو واقع در شمال شهر شیراز از نظر پوشش گیاهی بسیار غنی و قابل اهمیت است و تا کنون بالغ بر ۲۸۰ گونه گیاهی در آن شناسایی و نمونه برداری شده‌است.

=== جنگل‌ها ===

استان فارس ۲٫۲ میلیون هکتار جنگل‌ها دارد که ۱٫۲ میلیون هکتار آن مراتع فقیر و یک میلیون هکتار آن مراتع غنی و پر تراکم است. این میزان جنگل، در حدود ۱۷/۹ درصد سطح استان را فرا گرفته است.

کارشناسان معتقدند وقوع خشکسالی در عرصه‌های منابع طبیعی و جنگل‌ها باعث تشدید در تاثیرگذاری آفات درختان شده و این عرصه‌ها را با خطر مواجه می‌کند که در این خصوص جنگل‌های بلوط استان فارس به خصوص در کازرون طی مدت گذشته با این مشکل در حال دسته و پنجه نرم کردن است.

از گونه‌های گیاهی غالب جنگل‌‌های استان فارس می‌توان به بلوط، بنه، زالزالک، گلابی وحشی، ارس(سرو کوهی)، بادام کوهی و انجیر وحشی اشاره کرد.

=== باغ‌ها ===

در دورهٔ هخامنشی شهرت باغ‌های ایرانی با پردیس‌ها جهانگیر شد و گزنفون به تکرار از زیبایی و شکوه آنها یاد کرده‌است. در آن زمان ناحیهٔ پارس پوشیده از باغ‌های مصفا بود و نقوش متعدد درختان سرو که بر روی پلکان‌های تخت جمشید حجاری شده نشان می‌دهد که کاخ‌های مزبور در محوطهٔ باغ‌ها و درخت‌زارهای پهناور واقع شده بوده‌است. در دوران بعد از اسلام نیز احداث باغ جزء جدانشدنی زندگی مردم ناحیهٔ پارس به شمار می‌رفته‌است. نوشته‌های مورخان و جهانگردانی که در سده‌های پیشین شیراز را دیده‌اند حاکی است که شهر شیراز را همواره باغ‌های پیوسته به هم تشکیل می‌داده و بیشتر مردم در همین باغ‌ها زندگی می‌کردند. احمدبن ابی یعقوب نویسندهٔ تاریخ یعقوبی که در سدهٔ سوم هجری می‌زیسته می‌نویسد «در شیراز خانه‌ای نیست مگر آنکه صاحب‌خانه را بوستانی است دارای همهٔ میوه‌ها و گل‌ها و سبزی‌ها و هر چه در بوستان‌ها می‌باشد.» مورخان و جهانگردانی نظیر ابن بطوطه جهانگرد مغربی، شاردن و تاورنیه جهانگردان فرانسوی دوران صفوی، میرزا محمد کلانتر فارس در عهد زندیه و فرصت‌الدوله شیرازی در دوره قاجار در آثار خود از استعداد کم‌نظیر سرزمین فارس برای احداث باغ‌های آباد یاد کرده‌اند.

==== باغ‌های تاریخی ====

مهم‌ترین باغ‌های استان فارس که دارای ارزش‌های تاریخی و باستانی و هنری فراوانی هستند و تاکنون محفوظ مانده و از جمله سرمایه‌های ملی ایران به شمار می‌آیند، عبارتند از : باغ ایلخانی، باغ تکیه هفت‌تنان، باغ جنت، باغ جهان نما، باغ دلگشا، باغ سلطان آباد، باغ سنقری، باغ قوام، باغ گلشن، باغ ناری، باغ نظر، باغ اقبال‏آباد، باغ کچل‏پادشاه و باغ نوابی.

=== محصولات کشاورزی ===

بخش کشاورزی در استان فارس که سهم عمده‌ای از تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص می‌دهد، یکی از مهم‌ترین نقش‌های تولید، اشتغال و امنیت غدایی ایران را دارد به طوری که بسیاری از محصولات کشاورزی استان مانند انواع غلات و مرکبات رتبه اول تا سوم کشور را به خود اختصاص داده‌اند، حتی تولید و صادرات انجیر فارس (شهرستان استهبان) در جهان رتبه اول را به خود اختصاص داده است.

در حال حاضر، از میان مهم‌ترین محصولات کشاورزی استان فارس می‌توان به گندم، جو، برنج، ذرت دانه‌ای، پنبه، چغندر قند، دانه‌های روغنی، سیب‌زمینی، پیاز، گوجه فرنگی، محصولات جالیزی و نباتات علوفه‌ای اشاره کرد که در این میان، جایگاه استان در کشور برای محصولات گندم، ذرت دانه‌ای، دانه‌های روغنی و گوجه فرنگی اول، محصولات جالیزی و نباتات علوفه‌ای دوم، جو، برنج، پنبه، چغندر قند، سیب‌زمینی و پیاز سوم می‌باشد.

=== گونهٔ جانوری ===

گونه‌های جانوری استان فارس را در دو بخش می‌توان دسته‌بندی کرد، اول محیط خشکی که از مهم‌ترین جانوران این بخش می‌توان به خرس قهوه‌ای، پلنگ، گراز، گوزن، قوچ، گربه وحشی، سنجاب، گور ایرانی، آهو، کفتار و گرگ و دوم محیط آبی که از مهم‌ترین جانوران این بخش نیز می‌توان به انواع اردک، پلیکان، درنا، غاز، کبک، فلامینگو، دارکوب، تیهو و هوبره اشاره نمود.

=== منطقه‌های حفاظت شده ===

در ایران، منطقه‌های حفاظت شده به محدوده‌ای از عرصه‌های منابع طبیعی اتلاق می‌شود که به لحاظ ضرورت حفظ و تکثیر نسل جانوران و احیاء آن ضمن رعایت حقوق و بهره برداری، جوامع محلی ایجاد گردیده‌اند. استان فارس نیز تعدادی از مناطق حفاظت شده ایران را در خود جای داده‌است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به منطقه‌های حفاظت شده ارژن، هرمود، میان‌جنگل و پارک ملی بمو که دارای ۱۱۲ گونه جانوری، ۶۹ گونه پرنده، ۲۱ گونه پستاندار، ۱۹ گونه خزنده، ۳ گونه دو زیست و همچنین گونه‌های مختلف گیاهی می‌باشد اشاره کرد.

از میان مناطق شکار ممنوع نیز می‌توان به مناطق شکار ممنوع توت سیاه بوانات و بصیران آباده اشاره نمود.

== مردم ==

=== جمعیت ===

در اولین سرشماری رسمی که در سال ۱۳۳۵ خورشیدی صورت گرفت، از میان کل ۱۳ استان کشور در آن زمان، استان فارس و بنادر با جمعیتی معادل ۱،۳۲۰،۶۱۴ نفر، نهمین استان پر جمعیت ایران بود، بیست سال بعد در سرشماری سال ۱۳۵۵ خورشیدی جمعیت استان به ۲،۰۳۵،۵۸۲ نفر افزایش پیدا کرد، در سرشماری سال ۱۳۷۵ خورشیدی جمعیت استان ۳،۸۱۷،۰۳۶ نفر شد و در آخرین سرشماری رسمی کشور که در سال ۱۳۸۵ خورشیدی صورت گرفت، استان فارس با جمعیتی معادل ۴٬۳۳۶٬۸۷۸ نفر چهارمین استان پرجمعیت کشور بود، همچنین بر طبق برآورد جمعیتی سازمان ملی آمار ایران که در شهریور ماه سال ۱۳۸۹ صورت گرفت، جمعیت استان ۴،۵۲۸،۵۱۴ برآورد شد.

شهرستان شیراز با ۱٬۷۴۹٬۹۲۶ نفر جمعیت، بیش از ۳۹٪ جمعیت استان را در خود جای داده‌است. پس از شیراز شهرستان‌های مرودشت با ۳۱۰٬۵۴۰ نفر، کازرون با ۲۷۸٬۳۴۳ نفر، جهرم با ۲۱۱٬۳۳۱ نفر و فسا با ۲۰۱٬۴۷۲ نفر پرجمعیت‌ترین شهرستان‌های استان هستند.

– جمعیت شهرنشین‌ها، کوچ‌نشین‌ها و روستایی‌ها

جمعین کوچ نشینان استان فارس در آخرین سرشماری، حدود ۱۳۱،۷۱۷ نفر و ۲۴،۸۰۲ خانوار برآورد شد که این رقم از ۴/۲ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۰/۸ درصد در سال‌های اخیر کاهش داشته است. همچنین ضریب رشد جمعیت شهری استان فارس از ۴۲/۹ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۶۱/۲ درصد در سال ۱۳۸۵ افزایش یافته که بیانگر افزایش میزان مهاجرت روستاییان به شهرها است و این امر نشان دهنده نبودن تعادل در پراکندگی نقاط شهری استان فارس می‌باشد.

=== مشاهیر ===

معروف ترین مشاهیر استان فارس عبارتند از آتوسا، آغا محمد خان قاجار، آقا لطفعلی صورتگر شیرازی، آیت الله سیدنورالدین حسینی شیرازی، آیت‌الله میرزای شیرازی، آیت الله بهاءالدین محلاتی، آیت الله سید عبدالحسین دستغیب شیرازی، آیت الله سید عبدالحسین لاری، ابن باکویه، ابن مقله بیضاوی، ابن مقفع، ابواسحاق اینجو، ابوعبدالله بن خفیف، احمد نیریزی، الله وردی خان، اَبش خاتون، بابافغانی شیرازی، باربد، حافظ، حسین بن منصور بیضاوی، حمیدی شیرازی، خشایارشاه، رضوی سروستانی، زینت الملک، سعدی، سیبویه، سید ابوالقاسم انجوی شیرازی، شاه داعی الله، شاه شجاع، شاپور یکم، عباس دوران، عبدالمجید سپاسی، شیخ روزبهان فسایی، صولت‌الدوله قشقایی، عضدالدوله دیلمی، علامه دوانی، علی اصغر حکمت، علی سامی، عیسی خان، فرصت الدوله شیرازی، فیروزآبادی، قاآنی، قطب الدین شیرازی، کریم خان زند، لطفعلی خان زند، محمد نمازی، ملاصدرای شیرازی، میرزا جهانگیرخان شیرازی، نصرالله مردانی، نصیرالملک، عبدالله وصاف شیرازی، وصال شیرازی که تندیس تمام آنها در موزه مردم‌شناسی شیراز قرار دارد.

=== زبان ===

زبان رسمی مردم استان فارس، مانند زبان رسمی ایران، فارسی دری است. پیش از اسلام زبان ایرانیان پهلوی و ساسانی بوده‌است. از قرن دوم و سوم زبان دری که ریشه‌ای کهن داشته جای زبان پهلوی و ساسانی را گرفت و توجه حکومت و نویسندگان و شعرا به آن موجب شد که به صورت زبان رسمی درآید.همچنین زبان ترکی در میان عشایر قشقایی و زبان عربی در میان عشایر عرب صحبت می‌شود.

=== گویش‌ها ===

استان فارس به لحاظ غنای فرهنگی و تحولات جغرافیایی و تاریخی از نظر تعدد و تنوع گویش‌ها در ایران بی‌نظیر است. گویش‌های شناسایی شده عبارتند از : گویش مرودشتی، گویش لری محسنی، گویش ترکی قشقایی، و همچنین گویش‌های مانند لارستانی و خنجی، قشقایی، سیوندی، دوانی و لری و اردکانی و کهمره ای(بککی) نیز در این استان رواج دارد. که گویش اردکانی در ایران منحصربه‌فرد بوده واین گویش باز مانده از پارسی پهلوی‌است. گویش مردم سیوند فارس به دلیل آمیخته نشدن با عربی و تعلق به زبان‌های ایرانی شاخهٔ شمال غربی درخور اهمیت است. گویش لارستانی که با زبانهای فارسی، لری و تاتی هم‌خانواده‌ است. عشایر قشقایی به زبان ترکی قشقایی سخن می‌گویند. زبان ترکی قشقایی و آذربایجانی از یک خانواده‌اند. گویش لری نیز در شهرستان‌های ممسنی، رستم و بخش‌هایی از سپیدان رواج دارد.

=== لهجه‌ها ===

در نقاط مختلف استان فارس لهجه‌های گوناگونی نیز وجود دارد، که نسبت به گذشته فرق کرده‌اند، و این لهجه‌ها برای فارسی زبان‌ها قابل فهم هستند.

==== لهجه شیرازی ====

مردم شیراز زبان فارسی را با لهجه شیرازی تکلم می‌کنند. لهجه شیرازی دارای ۲۳ همخوان /P/, /b/, /f/, /v/, /t/, /d/, /k/, /g/, /q/, /c/, /j/, /s/, /z/, /s/, /z/, /m/, /n/, /l/, /r/, /h/, /x/, /?/, /y/ و ۹ واکه ساده /a/, /a:/, /e/, /e:/, /o/, /o:/, /a/, /i/, /u/ و ۵ واکه مرکب /y/, /ay/, /ou/, /ey/, /ow/ می‌باشد و ساخت هجایی آن cvc(c) است. تحقیقات در مورد وضع حاضر لهجه شیرازی نشان می‌دهد که در میان شیرازیان میزان آشنایی با این لهجه در سنین بالاتر بیشتر می‌باشد. در میان بانوان میزان آشنایی زنان خانه دار و در میان مردان، کسانی که کار آزاد دارند آشنایی بیشتری با این لهجه دارند. ظهور دو شاعر بزرگ فارسی نو، حافظ و سعدی، باعث تأثیر پذیری تمام جنبه‌های زندگی مردم شیراز از عصر مغول به بعد از آثار این شاعران شد. به گونه‌ای که باعث افول گویش پیشین مردمان این شهر و حکمفرما شدن فارسی نو در این شهر شد.

=== ادبیات فولکلور ===

یکی از معروف‌ترین‌های آنها واسونک‌ها هستند که ویژه مراسم شاد خواستگاری و عقد و ازدواج هستند و از طرف بستگان نزدیک عروس یا داماد خوانده میشوند.

=== اقوام ===

در استان فارس اقوام مختلفی از جمله فارس، ترک قشقایی، لر، عرب خمسه و لک زندگی می‌کنند. یکی از مناطق مهم عشایری و کوچ نشینی ایران، استان فارس می‌باشد که با جمعیت ۱۳۷،۷۱۷ نفر، حدود ۳۲ درصد جمعیت کوچ نشین کشور و ۳ درصد جمعیت استان را شامل می‌شود و بزرگترین ایل ایران(ایل قشقایی) با شش طایفه در فارس به کوچ‌روی ادامه می‌دهند. علاوه بر ایل قشقایی، ایل خمسه و ایل محسنی و همچنین طوایف کوچکتری به زندگی عشایری خود در فارس ادامه می‌دهند.‌

در حال حاضر کوچ نشینی در استان فارس به روش‌های مختلفی جاری است برخی شیوه سنتی کوچ قبیله‌ای را دنبال می‌کنند و دائما در حال جابجایی و ییلاق و قشلاق می‌باشند که از این میان می‌توان ایل قشقایی را مثال زد، گروهی دیگر نیمه کوچ رو هستند و خانه‌ای در روستا و مرتعی در کوهستان دارند و در بهار به به ارتفاعات می‌روند و و برای برداشت محصول به روستا باز می‌گردند، گروهی دیگر اسکان یافته هستند و زندگی کوچ روی را ترک کرده و در یک جا ساکن شده‌اند که از میان این گروه می‌توان ایلات ممسنی و کوهمره را مثال زد، گروه آخر گروهی هستند که بر اساس وجود مرتع و علوفه، دام‌های خود را به چرا می‌برند و از طریق شبانی یا چوپانی زندگی می‌کنند.

=== فرهنگ ===

با تکوین و رشد شهرنشینی، فرهنگ مردم دچار دگرگونی و تغییرات ساختاری شده‌است. ویژگی‌های قومی و فرهنگی مختلفی در میان اقوام و عشایر وجود دارد. عشایران هنوز ویژگی‌های سنتی را حفظ کرده‌اند. استان فارس یکی از استان‌هایی‌است که بالاترین جمعیت عشایری کشور را دارد. فرهنگ مردم فارس در کل به بخش‌های متععدی مانند جشن، موسیقی، پوشاک و خوراک تقسیم می‌شود. در بخش موسیقی می‌توان به عاشقان قشقایی، چنگیان و ساربانان اشاره کرد. موسیقی بومی ایل قشقایی با نام عاشیق‌ها، چنگیان و ساربانان درآمیخته و در این میان موسیقی عاشیقی از جایگاه والایی برخوردار است، موسیقی عاشیقی کهن و گسترده است و با شعر فولک درآمیخته است عاشیق‌ها برای رویدادهای غمناک و شاد نوایی دارند. در هنر عاشیقی حماسه جایگاه ارزنده‌ای دارد و در شعر آن نیز عرفان مقامی‌شایسته. پیشینه مکتوب شعر و ادبیات در میان ایل قشقایی به بیش از ۲۵۰ سال پیش می‌رسد. اشعار شاعران گمنام سینه به سینه نقل می‌شود و به گنجینه فولکلوریک قشقایی‌ها غنا می‌بخشد. شعر قشقایی را همه جا می‌خوانند در عروسی، در عزا و در زمان شادی و غم. شعر عروسی‌ها همراه پایکوبی و شعر عزا همراه با حزن و اندوه خوانده می‌شود. رقص‌های محلی و بومی‌ قشقایی‌ها نیز که با آهنگ جنگ‌نامه توأم است عمدتا به صورت گروهی اجرا می‌شود و در این میان رقص چوب به لحاظ شیوه اجرا و حرکات ریتمیک اجراکنندگان آن، از جذابیت خاصی برخوردار است. پوشاک مردمان فارس به دلیل گوناگونی فرهنگی، بسیار متنوع است و از میان آن‌ها می‌توان به قبا(آرخالق)، شال و چقه که پوشاک مردان عشایر کوهمره سرخی‌است، اشاره کرد. در سراسر استان‌ فارس، مراسم و اعیاد ملی برگزار می‌شود. از میان این مراسم می‌توان به جشن‌های ملی چهارشنبه سوری، عید نوروز، سیزده بدر، عید قربان، عید فطر، عید غدیر خم، نیمه شعبان، عید مبعث و روز تولد امام‌های شیعیان اشاره کرد.

=== غذاها ===

از غذاها و خوارکی‌ها استان فارس می توان به آش کارده، آش سبزی صبحانه، کلم پلوی شیرازی، کوفته هلو، دو پیازه آلو، کوفته سبزی، فالوده و دم‌پخت عدس اشاره نمود. همچنین شکر پلو، آش انار، یخنی نخود، بادام سوخته، قرمه به، رب پلو، یخنی عدس کلم، شکر پنیر، حلیم بادمجان، حاجی بادام، حلوای کاسه، دوای آرد و روغن، آش ماست، پاچه پلو، قنبرپلو، آب پیازک، رنگینک و شامی نیز از غذاهای مخصوص شهر شیراز هستند.

== اقتصاد ==

=== صنایع و محصولات ===

کشاورزی و دامداری دو منبع مهم اقتصادی استان فارس می‌باشند. مهمترین فراورده‌های کشاورزی استان فارس شامل غلات (گندم و جو)، مرکبات، میوه‌جات، خرما، چغندرقند، پنبه، ذرت، انجیر و زعفران می‌باشد. آبلیموی داراب و جهرم نیز که معمولاً به نام سوغات شیراز شناخته می‌شود، دارای شهرت زیادی‌است. استان فارس رتبه نخست تولید گندم در کشور را به خود اختصاص داده‌است.

خودروسازی، پتروشیمی، صنایع مخابرات، غذاهای فرآوری شده، لبنیات، صنایع داروسازی، سیمان، پارچه بافی، شکر و قند، نوشیدنی‌های غیر الکلی، صنایع گوشتی، پالایشگاه، نفت، پتروشیمی، لاستیک‌سازی و صنایع الکترونیک از مهم‌ترین صنایع استان فارس به شمار می‌آیند.

=== پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها ===

همچنین از پالایشگاه‌های مهم این استان می‌توان به پالایشگاه شیراز و پالایشگاه گاز پارسیان شهرستان مُهر اشاره کرد. شرکت پتروشیمی شیراز نیز یکی از مهم‌ترین شرکت‌های پتروشیمی محسوب می‌گردد.

=== شهرک‌های صنعتی ===

تا نیمه خرداد سال ۱۳۹۰ خورشیدی، تعداد ۴۶ شهرک صنعتی در استان فارس وجود داشته‌است که شامل ۱۳۴۷ واحد صنعتی بهره‌برداری شده بوده که این میزان برای ۱۸۶۳۲ نفر اشتغال ایجاد کرده‌است. همچنین میزان سرمایه‌گذاری در واحدهای صنعتی واقع در شهرک‌های صنعتی فارس ۹۰۵۹۳۴۸ میلیون ریال بوده‌است، از مهم‌ترین این شهرک‌ها می‌توان به شهرک‌های صنعتی آب باریک، آباده، اقلید، شیراز، سپیدان، نورآباد، سروستان، فسا، داراب، استهبان، لار و فیروزآباد اشاره کرد.

همچنین شهرک صنعتی شیراز صنایع کوچک و بزرگ بسیاری را در خود جای داده‌است که از میان آن‌ها کارخانجات الکترونیکی متعددی از جمله خودروهای برقی، صنایع الکترونیک ایران (صاایران)، زیمنس، ITMC و صنایع قطعات الکترونیک ایران می‌باشد. صنایع فناوری اطلاعات از بزرگ‌ترین صنایع این شهر به شمار می‌رود که با شهرهای بزرگی در زمینهٔ تبادل صنایع فناوری اطلاعات در جهان مانند مونیخ و برلین (در زمینهٔ کارخانجات زیمنس) در ارتباط می‌باشد.

=== ذوب‌آهن و فولاد ===

هم‌اکنون دو کارخانه ذوب‌آهن پاسارگاد و فولاد و ذوب‌آهن اقلید در استان فارس در دست ساخت می‌باشد.

==== فولاد و ذوب‌آهن اقلید ====

طرح فولاد اقلید به شیوه احیای مستقیم و در زمینی به مساحت ۱۳۲۵ هکتار ایجاد خواهد شد؛ با بهره برداری از این طرح سالانه ۵/۱ میلیون تن شمش فولاد تولید خواهد شد، سایر تولیدات ذوب‌آهن و فولاد اقلید عبارتنند از گندله آهن، آهن اسفنجی، شمش آهن وفولادی، شمش فولاد سبک آلیاژی(بیلت) و انواع میلگردهای آهنی وفولادی.

==== ذوب‌آهن پاسارگاد ====

این کارخانه با اعتبار خارجی ۴۴۳ میلیون و ۵۰۰ هزار یورو و اعتبار داخلی ۳۹۶ میلیارد تومان و با همکاری شرکت‌هایی از اتریش،‌ ایتالیا و ژاپن در دست احداث می‌باشد.

=== خودروسازی ===

==== ایران‌خودرو فارس ====

کارخانه ایران‌خودرو فارس در اسفندماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی و در جریان برگزاری دومین جشنواره صنعت ومعدن، با حضور رئیس جمهور ایران در این استان افتتاح شد. هم‌اکنون این کارخانه به تولید خودرو پژو پارس می‌پردازد و قادر است سالانه ۳۰۰۰۰ دستگاه از این خودرو را، وارد بازار کند. قرار است در آینده این کارخانه خودروهای خانواده سمند و پژو ۴۰۵ را نیز تولید کند.

=== بورس ===

در تاریخ پنج شنبه ۳۰ مرداد ۱۳۸۲ بورس شیراز به عنوان چهارمین تالار بورس پس از بورس مشهد به حلقه بازار سرمایه ایران پیوست دبیرکل سازمان بورس اوراق بهادار از بودجه‌ای ۴۰۰ میلیون تومانی خبر داده بود که برای تأسیس هر بورس منطقه‌ای کنار گذاشته شده‌است.

در حال حاضر تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس استان فارس ۱۹ شرکت است که دو شرکت در بازار اول و ۱۷ شرکت در بازار دوم قرار دارند.

متوسط ارزش روزانه خرید و فروش سهام در بین سال‌های ۱۳۸۷ الی ۱۳۸۸، ۱۶ هزار و ۴۷۹ میلیون ریال بوده‌است.

=== منطقه‌های ویژه اقتصادی ===

در مناطق ویژه اقتصادی می توان تولیدات مازاد بر ارزش افزوده را بدون هیچگونه محدودیت و با حداقل تشریفات صادر نمود و یا با انجام تشریفات بر اساس مقررات صادرات و واردات کشور کالا به داخل وارد کرد.

==== منطقه ویژه اقتصادی شیراز ====

منطقه ویژه اقتصادی شیراز در جنوب شرقی این شهر و در فاصله ۹ کیلومتری فرودگاه بین المللی شیراز قرار گرفته است. مساحت این منطقه ۱۰۰۰ هکتار می‌باشد که به ۵ فاز مختلف با مساحت‌های ۱۳۰ هکتار، ۱۷۰ هکتار، ۲۹۰ هکتار، ۱۸۰ هکتار و ۲۳۰ هکتار تقسیم شده است. شرکت‌های مختلفی سهام‌دار اصلی این منطقه هستند که از میان آن‌ها می‌توان به سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، شرکت عمران و توسعه فارس، شرکت شیراز تلاش گستر، شهرداری شیراز، واحدهای اقتصادی کمیته امداد امام خمینی فارس، کارخانجات مخابراتی ایران، شرکت صنایع الکترونیک ایران، تعاونی اعتبار کارکنان شهرک‌های صنعتی فارس، شرکت سازان خودرو، صنایع مخابرات راه دور، صنایع قطعات الکترونیک، اتاق بازرگانی صنایع و معادن فارس، شرکت ملامین کیمیا، شرکت خدمات انفورماتیک و شرکت ساختمان و خدمات نوساز اشاره کرد.

== انرژی و منابع آن ==

در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۰ در مجموع ۵۰۰ هزار مگاوات برق در نیروگاه‌های استان فارس تولید شده‌است. این میزان تولید مربوط به نیروگاه سیکل ترکیبی فارس، نیروگاه گازی شیراز و تعدادی از مولدهای دیزلی در نواحی استان فارس بوده‌است. در این مدت میزان گاز مصرفی در این نیروگاه‌ها حدود ۱۱۵ میلیون مترمکعب اعلام شده‌است.

=== انرژی فسیلی ===

نیروگاه سیکل ترکیبی کازرون در دهستان بلیان، بزرگترین نیروگاه سیکل ترکیبی استان فارس است. همچنین نیروگاه سیکل ترکیبی جهرم با ظرفیت کامل ۱۴۳۵ مگاوات و نیروگاه سیکل ترکیبی شیراز، از مهم‌ترین نیروگاه‌های سیکل ترکیبی استان فارس هستند.

=== انرژی نو (سبز) ===

==== انرژی خورشیدی ====

نیروگاه خورشیدی شیراز نخستین نمونه از نوع خورشیدی سهموی خطی است که در ایران توسط متخصصان داخلی ساخته شده‌است. در حال حاضر توان این نیروگاه ۲۵۰ کیلووات است که در برنامه توسعه پنجم قرار به تامین ۵۰۰ کیلو وات می‌باشد

==== انرژی باد ====

اولین توربین بادی استان فارس به ظرفیت ۶۶۰ کیلو وات در تاریخ ۲۱ بهمن ماه ۸۹ در منطقه بابا کوهی شیراز افتتاح گردید.

== منابع معدنی ==

۳۷ نوع ماده معدنی مختلف در استان فارس شناسایی شده است که از این میان، ۲۰ ماده از جمله سنگ آهک، مارن، سنگ گچ، مرمریت، سنگ چینی، خاک نسوز،‌ خاک صنعتی، نمک آبی و سنگی، سیلیس، کوارتزیت، منگنز، سرب، روی، کرومیت، باریت، سنگ آهن، مس، گرانیت، آلوویوم، نیکل و سنگ تراورتن در حال بهره برداری می‌باشند.

در حال حاضر ۳۳۲ معدن در حال بهره برداری در استان فعالیت می‌نمایند که این معدن‌ها ذخیره‌ای معادل ۱۰۴۵ میلیون تن را دارا می‌باشد و سالانه بیش از ۲۳ میلیون تن مواد معدنی از آنها استخراج می‌گردد.

=== سنگ‌های تزئینی ===

استان فارس رتبه دوم سنگ تزئینی ایران را دارا می‌باشد. به طور کلی، ۲۰ درصد از سنگ‌های تزئینی ایران در استان فارس تولید می‌شود. ۳۵۰ واحد سنگ بری در استان فارس حدود ۸۰ درصد استخراج استان را فراوری می‌کنند. در میان سنگ‌های استخراج شده در استان، مرمریت و چینی ۱۵ درصد کل میزان استخراج سنگ تزئینی استان رابه خود اختصاص می‌دهد.

=== نفت ===

شرکت ملی حفاری ایران، عملیات حفاری ۸ حلقه چاه نفتی توسعه‌ای در منطقه‌های سروستان، سعادت آباد و خشت در استان فارس را انجام می‌دهد و برای حفاری این چاه‌ها ۴۲ میلیون یورو اعتبار در نظر گرفته شده‌است. حفاری نخستین حلقه چاه نفت در سفید باغون فارس پایان یافت.

=== گاز ===

حجم ذخیره گاز درجای میدان هالگان در استان فارس ۴/۱۲ تریلیون فوت‌مکعب و ذخیره میعانات گازی درجای این میدان ۲۴۹ میلیون بشکه‌است. میدان هالگان را جدیدترین میدان کشف شده در منطقه جنوب استان فارس اعلام کرد و یادآور شد، این میدان گازی در ۷۳ کیلومتری شمال عسلویه و در جنوب استان فارس در ۲۵ کیلومتری جنوب میدان سفید باغون و شمال میدان سفید زاخور و دی قرار دارد. میدان‌های گازی سفید زاخور، سفید باغون، دی، هالگان و چند میدان دیگر در این منطقه برای توسعه آماده هستند و می‌توانند یک قطب گازی رادر منطقه تشکیل دهند. میدان‌های استان فارس از نظر ساختار زمین شناسی کاملا مستقل هستند، میدان‌های سفید باغون، سفید زاخور و هالگان روی تاقدیس قرار گرفته‌اند و میان آنها ناودیس است که این میدان‌ها را از یکدیگر جدا می‌کند.

حفاری‌های اکتشافی میدان‌های هالگان و سفید باغون نیز به طور همزمان آغاز شد که نتیجه کشف سفید باغون در اردیبهشت ماه ۱۳۸۸ از سوی وزیر نفت وقت (غلامحسین نوذری) اعلام شد. میدان‌های گازی دیگری نیز در جنوب استان فارس قرار دارد، میدان تابناک که از میدان‌های بزرگ دارای گاز شیرین است در سال ۱۳۸۷، میدان شانول در سال ۱۳۷۶ و همچنین میدان هما نیز از جمله اکتشاف‌های این مجموعه‌است که هم‌اکنون گاز آنها در بخش خانگی و صنعت استفاده می‌شود. میدان وراوی نیز پیش از انقلاب کشف شده‌است..

== حمل و نقل و ارتباطات ==

=== فرودگاه ===

استان فارس دارای ۶ فرودگاه در شهرهای شیراز، لار، لامرد، جهرم، فسا و زرقان می‌باشد که از این میان فرودگاه شیراز، تنها فرودگاه بین‌المللی، فرودگاه‌های لار و لامرد، مرز هوایی و فرودگاه‌های جهرم، فسا و زرقان فرودگاه‌های داخلی می‌باشند.

مسیرهای خارجی فرودگاه شیراز عبارتند از کشورهای انگلستان، مالزی، ترکیه، عراق، سوریه، قطر، امارات متحده عربی (دبی، ابوظبی و شارجه)، کویت، بحرین، عربستان، روسیه، پاکستان، مصر و سودان.{سخ} پروازهای داخلی این فرودگاه شامل پروازهای شیراز-تهران، شیراز-مشهد، شیراز-اصفهان، شیراز-تبریز، شیراز-اهواز، شیراز-آبادان، شیراز-بوشهر، شیراز-بندرعباس، شیراز-ساری، شیراز-لارستان، شیراز-لامرد، شیراز-چابهار، شیراز-کرمان، شیراز-کیش، شیراز-لاوان، شیراز-قشم، شیراز-سیری، شیراز-ماهشهر، شیراز-خارک، شیراز-عسلویه، شیراز-بهرگان و شیراز-رشت می‌باشد.{سخ} شرکت‌های هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما)، آسمان، ایران ایرتور، کیش‌ایر، ماهان، کاسپین، فارس ایر قشم، نفت، زاگرس، تابان، ارم ایر، گلف ایر، ترکیش ایرویز، سعودی‌ایر، ایرعربیا و به صورت موردی شرکت‌های هواپیمائی دیگر از فرودگاه شیراز جهت نشست و برخاست استفاده می‌کنند.

=== راه آهن ===

خبر افتتاح راه آهن شیراز اصفهان در ۱۳ خرداد سال ۱۳۸۸ خورشیدی توسط رسانه‌های خبری منتشر شد. مدت کوتاهی پس از افتتاح این راه آهن معلوم شد که این راه‌آهن به صورت نیمه‌تمام و ناقص اجرا شده و با عبور اولین قطار از روی آن بسیاری از ریل‌ها در هم شکسته‌اند. از آن زمان تا کنون، به علت آماده نبودن ایستگاه راه آهن شیراز برای سوار و پیاده کردن مسافران از ایستگاه موقتی در شهر جدید صدرا استفاده می‌شود.

هم‌اکنون مسیرهای ریلی شیراز – بوشهر – عسلویه و همچنین شیراز – جهرم – لار – بندرعباس در دست ساخت می‌باشد.

=== آزادراه و بزرگراه ===

طول شبکه راه‌های اصلی استان در سال ۱۳۸۶ خورشیدی، حدود ۲،۲۲۹ کیلومتر بوده است که از این میزان، ۵۶۹ کیلومتر آن به صورت بزرگراه می‌باشد.

در استان فارس ارتباط شیراز با اصفهان به صورت بزرگراه تعریف شده‌است. عملیات ساخت آزادراه شیراز – اصفهان از سال ۱۳۸۹ شروع شده‌است که بهره‌برداری از آن فاصله شیراز تا اصفهان حدود ۱۲۰ کیلومتر کاهش می‌یابد. این پروژه در دو قطعه (شیراز – بخش سده و سده – اصفهان) اجرا می‌شود. بزرگراه‏‌های شیراز – سروستان، شیراز – دشت‏ ارژن و شیراز – عسلویه از دیگر بزرگراه‏‌های استان فارس به شمار می‏روند. بزرگراه شیراز به اردکان به‌علت وجود منطقه گردشگری نیز در دست احداث است که با کامل شدن آن حجم ترافیک را به‌خوبی کاهش خواهد داد. همچنین بزرگراه خنج – لامرد با قید احداث تونل و کاهش ۷۰ کیلومتری مصافت، از تیرماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی در دست ساخت می‌باشد.

=== پست و تلگراف ===

مرکز پست و تلگراف استان فارس از زمان قاجاریه وپهلوی اول در ساختمانی جنب ارگ کریم خان در شهر شیراز مستقر شد که در حال حاضر به دیوان‌خانه شهرت دارد و محل تجمع مشروطه خواهان و انقلابیون زمان خود بوده‌است.

ساختمان اداره کل پست در سال ۱۳۱۴ در شهر شیراز جنب ارگ کریم خان دائر گردید که در سال ۱۳۸۰ به علت واقع شدن در طرح بزرگ زندیه تخریب و به بلوار مدرس در فضائی بالغ بر ۲۵۴۶۸ متر مربع مساحت و ۱۷۰۰۰ متر مربع متر انتقال یافت.

=== مخابرات و اینترنت ===

==== تلفن ====

تاریخ ارتباطات مخابراتی در استان فارس، به حدود یکصد سال پیش می‌رسد. در آن زمان، خط تلگرافی بین تهران و بندر بوشهر توسط کمپانی هند شرقی کشیده شد. که از مسیر برازجان، کازرون، شیراز می‌گذشت و به تهران می‌رسید. در سال ۱۳۱۳ اولین مرکز تلفن مغناطیسی با ۸۰ شماره تلفن در شهر شیراز نصب و راه اندازی شد. این تلفن که ارتباط داخلی مشترکین را فراهم می‌نمود از نوع سیستم مغناطیسی بود، که تا سال ۱۳۳۸ به هزار و صد شماره رسید. اولین مرکز تلفن خودکار شهری شیراز با نصب اولیه ۳۰۰۰ شماره شروع به کار نمود.

کل شماره‌های منصوبه در استان فارس تا سال ۱۳۵۷ چهل و هفت هزار شماره بود، که ۲۵۰۰۰ شماره در شهر شیراز و مابقی در شهرهای جهرم و آباده مشغول به کار بود.

در زمان حکومت جمهوری اسلامی تحولات عظیمی در سیستمهای مخابراتی صورت گرفت و رشد چشمگیری در توسعه ارتباطات حاصل شد. احداث مراکز تلفن دیجیتال در نقاط شهری و روستائی استان، ساخت ایستگاههای بزرگ مخابراتی، راه اندازی شبکه دیتا، راه اندازی تلفن همراه، پروژه بزرگ فیبر نوری استان فارس و دیگر خدمات گسترده مخابراتی از جمله این تحولات در سالهای اخیر می‌باشد.

==== اینترنت ====

دسترسی به اینترنت در استان فارس از روش‌های مختلفی از جمله dial-up، ADSL و WiMAX امکان‌پذیر است که بر اساس اعلام شرکت مخابرات استان فارس، در شهر شیراز ۱۰ شرکت، به ارائه سرویس ADSL می‌پردازند. همچنین دو شرکت ایرانسل و مبین‌نت نیز به ارائه سرویس WiMAX تنها در شهر شیراز می‌پردازند.

==== شرکت مخابرات استان فارس ====

بر اساس قانون اصلاح ماده ۷ قانون شرکت مخابرات ایران مصوب ۱۳۷۳ اداره کل مخابرات استان فارس و دیگر ادارات کل مخابرات استانهابه شرکت مخابرات تبدیل شد. بر اساس وضعیت سازمانی موجود این شرکت ۶ مدیریت مخابرات شهرستان و ۱۷ اداره مخابرات را زیر پوشش خود دارد که مستقیما زیر نظر رئیس هیات مدیره و مدیر عامل مخابرات استان انجام وظیفه نموده و در امور توسعه، نگهداری و مالی و روستائی با معاونت‌ها و مدیران مربوط هماهنگ و در ارتباط می‌باشند.

شرکت مخابرات استان فارس دارای مراکز مخابراتی متعدد با ظرفیت‌های کم و بالا بوده که بر اساس این ظرفیتهای سوئیچ، امر ارتباطات مخابراتی مردم استان را تامین می‌نمایند.

درراستای سیاستهای کلی اصل ۴۴ قانون اساسی شرکت مخابرات ایران درقالب ۳۲ شرکت شامل ۳۰ شرکت مخابرات استانی، شرکت ارتباطات سیار وشرکت مخابرات ایران ازتاریخ ۱۹/۵/۸۷ با عرضه ۵٪ سهام رسما بعنوان چهارصدوچهل وهفتمین شرکت دربورس اوراق بهادارایران پذیرفته گردیده‌است.

== رسانه‌ها ==

=== مطبوعات ===

برای مشاهده فهرست کامل، فهرست مطبوعات فارس را ببینید.

روزنامه‌نگاری فارس، پیشینه دیرینه‌تری از چاپ و نشر مطبوعات فارس دارد. ۴۳ سال قبل از انتشار مطبوعات در ایران و ۷۸سال پیش از نشر المنطبعه فی الفارس (اولین روزنامه فارس)، یک شیرازی، نخستین نشریه ارمنی جهان را در مدرس هند منتشر کرد.بنابر منابع ارمنی، نشریه آزاد ارار (خبرنامه) که اولین شماره‌اش در ۱۶ اکتبر ۱۷۹۲ میلادی به‌وسیله هارطون شماونیای شیرازی انتشار یافت، نخستین نشریه ارمنی‌زبان جهان است.

شیرازی‌های دیگری نیز در هند قبل از تولد روزنامه در ایران، وقایع‌نگار بوده‌اند که نعمت‌خان عالی شیرازی از سرآمدترین آنهاست.

مطبوعات در ایران نیز به‌وسیله دو برادر از اهالی فارس بنیاد گرفت، میرزا محمدصالح شیرازی و محمدجعفر ادیب شیرازی. اگر میرزامحمدصالح شیرازی را مدیر نخستین نشریه فارسی‌زبان جهان در دوران محمدشاه قاجار بدانیم، باید از میرزا محمدجعفر ادیب نیز به‌عنوان اولین سردبیر یا دست‌کم معاون سردبیر اولین نشریه، به زبان فارسی یاد کنیم.این دو نفر به‌همراه میرزا اسدالله باسمه‌چی که او نیز زاده فارس‌ است، مثلث نشر روزنامه کاغذ اخبار، اولین نشریه ادواری چاپی در ایران را تشکیل می‌دهند.

=== نشریات سایبری ===

=== رادیو ===

=== سیما ===

== جاذبه‌های گردشگری ==

فارس دارای جاذبه‌های طبیعی و تاریخی و مدهبی بسیاری است که تا کنون ۲۹۰ جاذبه گردشگری در استان فارس شناسایی شده است که به طور متوسط ۱۲ جاذبه در هر شهرستان وجود دارد.

== صنایع دستی و سوغات ==

قالی، گلیم و گبه از مهم‌ترین صنایع دستی استان محسوب می‌شوند، پس از آن باید از خاتم، خاتم سازی و خاتم کاری و پس از آن معرق‌کاری روی چوب، منبت کاری چوب، نقاشی روی چوب و سفال و سرامیک، کاشی معرق و کاشی هفت رنگ یاد کرد. از رشته‌های رایج در استان فارس طراحی و نگارگری (نگارگری، گل و مرغ سازی، تذهیب و تشعیر) است. رنگرزی گیاهی و استفاده از مواد ملونه طبیعی در رنگرزی خامه و ابریشم نیز کاری پررونق در استان فارس است. در زمینه فلزکاری و هنرهای مرتبط با فلز نیز می‌توان از آثار قلمزنی روی نقره یاد کرد. از سایر رشته‌های صنایع دستی رایج در این استان می‌توان به دوخت لباسهای محلی عروسک سازی، در پیکر تراشی، نمدمالی، رودوزی‌های سنتی، بافتنی، نقشه کشی فرش و گچ گلیم اشاره کرد.

=== صنایع‌دستی مشهور بر پایهٔ مکان ===

تولید انواعی از صنایع دستی در مناطق عشایری و روستایی و نیز در شهرهای استان فارس رواج دارد. قالی‌بافی و گبه‌بافی بیشتر در بخش‌ها و روستاها به وسیله زنان بافته می‌شود. خیمه‌بافی و گلیم‌بافی و جاجیم‌بافی و تنچه‌بافی در میان عشیره‌ها و تیره‌های قشقایی رایج است.

خاتم‌کاری، نقره‌کاری، قلم‌زنی، منبت‌کاری، شیشه‌سازی و کاشی هفت‌رنگ‌سازی در شیراز رایج است. منبت‌کاری و گیوه‌بافی در آباده، سفال‌کاری، سرامیک‌سازی و کاشی‌سازی در استهبان و حصیربافی، سبدبافی و بوریابافی در کازرون مشهور است.

==== صنایع دستی در معماری ====

نوعی دیگر از هنرهای دستی در معماری ساختمان‌ها کاربرد دارد. از جمله آنها نقاشی پرندگان، گل، شاخه درختان و فرشتگان بر سقف‌های بسیاری از عمارتهای قدیمی نظیر نارنجستان قوام، خانه زینت‌الملوک دیده می‌شوند و همچنین کاشی‌های هفت رنگی که در عمارت‌های باغ عفیف‌آباد و باغ ارم وجود دارند.

آینه‌کاری و گچ‌بری و منبت‌کاری که در امامزاده‌هایی مانند شاهچراغ به چشم می‌خورند. درب و پنجره‌های چوبی در ساختمان‌های قدیمی مانند مسجد نصیرالملک و کارهای دستی در عمارت کلاه‌فرنگی آباده و طرح مسجد کبیر نی‌ریز هم از این دست هستند.

==== سوغات ====

شهر شیراز محل آثار دوران کهن ایران، با داشتن خاتم‌کاری، طلاسازی، و نقره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کاری محل معتبری برای خرید سوغات این استان است. خاتم این شهر بی‌نظیر است و ظرافت و هنر را در هر قطعهٔ ساخته‌‌شده می‌‌‌‌‌‌توان مشاهده کرد. قالی، گلیم و جاجیم عشایری استان فارس رنگ و بوی آمیختگی با طبیعت دارد و جزء سوغات‌های اصلی این استان به شمار می‌آید. از دیگر سوغات‌های شهر شیراز می‌توان به آبلیمو، انار، انجیر، ترشی‌جات، چرم، حنا، خراطی، خرما، زعفران، سفیداب، سنگ‌تراشی، شیشه‌گری، بهار نارنج، ظروف سفالی، عرقیات، فلزکاری، کیسه حمام، گبه، کلوچه و مسقطی، نان یوخه، منبت‌کاری و نمد اشاره کرد.

== آموزش ==

میزان باسوادی در استان فارس در سال ۱۳۸۷ خورشیدی، ۸۷ درصد اعلام شده است. تعداد دانشجویان استان نیز در سال تحصیلی ۱۳۸۶-۸۷ کل دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی استان نیز ۱۷۴،۰۰۰ نفر بوده‌است.

=== مدرسه‌ها ===

==== تاریخچه ====

در استان فارس اولین مدارس دخترانه بعد از جنگ جهانی اولین تاسیس می‌شوند. اولین مدرسه شیراز با وقفه‌ای طولانی پس از فرمان مشروطه و در سال ۳۸ تاسیس می‌شود. این مدرسه «بنات» نام دارد و در سال‌های ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸ پس از پایان جنگ جهانی اول و با کوشش زنان افتتاح می‌شود. در همین دوره زنان پیشنهاد دادند که اگر روحانیون تاسیس مدارس دخترانه را با عفت و عصمت زنان مغایر می‌دانند خود مدیریت مدارس را بر عهده بگیرند. پسران در آن دوره ۱۰۰مدرسه داشتند در حالیکه زنان فقط ۱۰مدرسه را به خود اختصاص داده بودند.

=== دانشگاه‌ها ===

دانشگاه‌های متعددی از جمله دانشگاه‌های سراسری، دانشگاه‌های تربیت معلم، دانشگاه‌های علمی کاربردی، دانشگاه‌های آزاد، دانشگاه‌های غیر انتفاعی، دانشکده‌های فنی مهندسی، دانشگاه‌های پیام نور در استان فارس وجود دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به دانشگاه شیراز که شامل دانشکده‌های مهندسی، علوم، کشاورزی، دامپزشکی، ادبیات و علوم انسانی، هنر و معماری، حقوق و علوم سیاسی و علوم تربیتی و روانشناسی می‌شود، دانشگاه علوم پزشکی شیراز با قدمت ۶۰ ساله که شمال دانشکده‌های بهداشت، توانبخشی، پزشکی،، پرستاری و مامایی، داروسازی، دندان‌پزشکی، مدیریت و اطلاع رسانی، پرستاری می‌باشد و دانشگاه صنعتی شیراز که شامل دانشکده‌های مهندسی برق و الکترونیک، مهندسی فناوری اطلاعات، مهندسی شیمی نفت و گاز، مهندسی مکانیک و هوافضا، مهندسی عمران و محیط زیست، مهندسی و علوم مواد و علوم پایه می‌شود، اشاره کرد.

== ورزش و تفریح ==

استان فارس دارای ۱ تیم فوتبال باشگاه مقاومت شهید سپاسی در لیگ برتر فوتبال ایران، ۳ تیم فوتبال برق شیراز، پیام مخابرات و باشگاه فوتبال مقاومت بسیج فارس در لیگ دسته اول فوتبال ایران، ۲ تیم فوتسال ارژن و صدرا در لیگ برتر فوتسال و هیئت هندبال فارس در لیگ برتر هندبال است. همچنین شهر شیراز دارای تیم بسکتبال ب.آ در لیگ برتر بسکتبال می‌باشد.

=== ورزشگاه‌ها ===

* ورزشگاه حافظیه شیراز که دقیقاً در روبه‌روی آرامگاه حافظ واقع شده‌است و محل بر‌گزاری مسابقات تیم‌های شیرازی در لیگ برتر ایران و لیگ دسته یک است.
* ورزشگاه شهدای ارتش شیراز که سابقاً مسابقات مهم در آن انجام می‌گرفت و در یک پادگان متعلق به ارتش واقع است.
* ورزشگاه میانرود شیراز با ظرفیت ۵۰ هزار نفر که البته در حال ساخت و آماده شدن است.
* دهکده المپیک شیراز شیراز با ظرفیت ۱۰۰ هزار نفر که البته در حال ساخت و آماده شدن است.

=== پیست اسکی ===

استان فارس دارای دو پیست اسکی تربیت بدنی که در ۵ کیلومتری شهرستان سپیدان واقع شده و همچنین مجموعه تفریحی ورزشی پولادکف که در ۱۵ کیلومتری شهرستان سپیدان و ۸۰ کیلومتری شمال شهر شیراز واقع شده، می‌باشد که مجموعه تفریحی ورزشی پولادکف به عنوان دومین پیست بزرگ بین‌المللی کشور و درارتفاع ۲۸۵۰ متری از سطح دریا واقع شده و دارای قله‌ای به ارتفاع ۳۴۰۰ متر از سطح دریا است؛ همچنین این مجموعه دارای امکاناتی از قبیل تله‌کابین، تل‌اسکی، رستوران، فست فود، کافی شاپ، مهمان‌سرا، هتل، موتوربرفی، ماشین‌های کوهستان، چرخ‌های هوشمند، قایق‌های پدالو، اسب سواری، دوچرخه سواری، لوازم مورد نیاز اسکی و آموزشگاه اسکی می‌باشد و در سال ۱۳۸۱ افتتاح و مورد بهره برداری قرار گرفته‌است.

== نگارخانه ==

پرونده:Shacheragh 881229 243.jpg|شاه‌چراغ شیراز پرونده:Nasr ol Molk mosque inside colorful.jpg|مسجد نصیرالملک شیراز تصویر:Shabestanvakilmosque.JPG| مسجد وکیل شیراز پرونده:Darvazeghoran,_Iran_shiraz.jpg|دروازه قرآن شیراز پرونده:Hafeziyeh_0386.JPG|حافظیه شیراز پرونده:Aramgah-e-saadi_shiraz.jpg|آرامگاه سعدی شیراز تصویر:Abu Eshaq Kazerooni.jpg|آرامگاه شیخ ابواسحاق کازرونی کازرون تصویر:A Davani.jpg|آرامگاه علامه دوانی کازرون پرونده:Nazar garden.jpg|باغ نظر کازرون تصویر:Drmikaelikazeroon.jpg|مناظر اطراف امامزاده سید حسین کازرون پرونده:Shiraz_Botanical_Garden.jpg|باغ ارم شیراز پرونده:Kakh-e-afif abad shiraz.jpg|باغ عفیف‌آباد شیراز پرونده:Shiraz_a_park.jpg|باغ جهان نما شیراز تصویر:Bishapur relief 4 1.jpg|نقش برجسته ساسانی در بیشاپور کازرون تصویر:Persepolis001.jpg| تخت جمشید مرودشت پرونده:Arg-e-karim_khan_shiraz.jpg|ارگ کریم‌خان شیراز پرونده:Ali_0529.jpg|بازار وکیل شیراز تصویر:Shapur cave.JPG| غار شاپور کازرون تصویر:Dasht Barm.JPG|دشت برم تصویر:Shiraz_View.jpg|شیراز، بزرگترین شهر استان تصویر:Cyrus tomb.jpg| پاسارگاد مرودشت تصویر:Kakhe Sasan-3.jpg| کاخ سروستان سروستان تصویر:Naqsh-e Rajab – Shapur parade.jpg| نقش رجب مرودشت تصویر:Bas relief nagsh-e-rostam couronnement.jpg| نقش رستم مرودشت تصویر:Mil Ejdeha.jpg| آتشکده میل اژدها ممسنی تصویر:Margun Waterfall.jpg| آبشار مارگون سپیدان

== جستارهای وابسته ==

== پانویس ==

== پیوند به بیرون ==

* پورتال استان فارس
* دانشنامهٔ فارس